جرائم تعزیری قابل گذشت

جرائم تعزیری قابل گذشت آن دسته از جرائمی هستند که شروع و ادامه پیگیری، رسیدگی و اجرای مجازات آن ها به شکایت شاکی خصوصی بستگی دارد و با گذشت او، پرونده کیفری متوقف می شود. این جرائم معمولاً اهمیت کمتری نسبت به جرائم غیر قابل گذشت دارند و قانون گذار جنبه خصوصی آن ها را پررنگ تر دیده است.

حتماً در زندگی یا اطراف خودتان شنیده اید که کسی به خاطر جرمی شکایت کرده و بعداً رضایت داده است. یا شاید هم شنیده اید که می گویند «این جرم قابل گذشت است». خب، دقیقاً منظور از جرائم تعزیری قابل گذشت چیست و چه فرقی با بقیه جرائم دارد؟ در دنیای پیچیده قانون، دسته بندی جرائم به قابل گذشت و غیر قابل گذشت، اهمیت فوق العاده ای دارد. این تقسیم بندی نه تنها روی سرنوشت متهم و شاکی تاثیر می گذارد، بلکه مسیر دادرسی را هم کاملاً عوض می کند. تصور کنید قربانی یک جرمی شده اید و دوست دارید بدانید آیا با رضایت دادن شما، پرونده بسته می شود یا نه؟ یا اگر ناخواسته مرتکب جرمی شده اید، آیا فرصت جبران و دریافت رضایت شاکی وجود دارد؟ این مقاله قرار است همین سؤالات را روشن کند و یک راهنمای جامع و کاربردی برایتان باشد.

اصلاً جرم قابل گذشت یعنی چی؟ مبانی قانونی و تعریف دقیقش کجاست؟

قبل از هر چیز، بیایید ببینیم اصلاً جرم یعنی چه؟ در حقوق کیفری، جرم به هر کاری (فعل) یا نکردن کاری (ترک فعل) گفته می شود که قانون برایش مجازات تعیین کرده باشد. حالا این جرائم از نظر نوع مجازات به چند دسته تقسیم می شوند: حد (مثل سرقت حدی یا زنا)، قصاص (مثل قتل یا ضرب و جرح عمدی)، دیه (جبران خسارت بدنی) و تعزیر. بحث امروز ما بیشتر روی همین جرائم تعزیری است.

خب، حالا تعریف اصلی جرائم قابل گذشت چیست؟ طبق ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی، جرائم قابل گذشت آن هایی هستند که برای پیگیری، رسیدگی و اجرای مجازاتشان، حتماً شاکی خصوصی باید شکایت کند و اگر شاکی رضایت بدهد، همه این مراحل متوقف می شوند. در مقابل، جرائم غیر قابل گذشت آن هایی هستند که حتی بدون شکایت شاکی هم دادستان یا مدعی العموم می تواند پیگیر ماجرا باشد و رضایت شاکی فقط ممکن است باعث تخفیف مجازات شود، نه توقف کامل پرونده.

ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی هم یک اصل مهم را بیان می کند: چنانچه قابل گذشت بودن جرمی در قانون تصریح نشده باشد، غیر قابل گذشت محسوب می شود؛ مگر اینکه از حق الناس بوده و شرعاً قابل گذشت باشد. این یعنی اصل بر این است که همه جرائم غیر قابل گذشت هستند، مگر اینکه قانون گذار خودش صراحتاً بگوید فلان جرم قابل گذشت است. پس، هر وقت به جرمی برخوردید و مطمئن نبودید که قابل گذشت است یا نه، یادتان باشد که به احتمال زیاد غیر قابل گذشت است، مگر اینکه در لیست قانونی جرائم قابل گذشت پیدایش کنید.

تفاوت اصلی این دو دسته جرم در چیست؟ در واقع، هر جرمی یک جنبه عمومی دارد و یک جنبه خصوصی. جنبه خصوصی مربوط به ضرری است که به شخص خاصی وارد شده و جنبه عمومی مربوط به ضرری است که به نظم جامعه و حقوق عمومی وارد شده است. در جرائم قابل گذشت، جنبه خصوصی جرم خیلی پررنگ تر از جنبه عمومی آن است و به همین خاطر، قانون گذار این اجازه را به شاکی خصوصی داده که با رضایت خود، جنبه عمومی جرم را هم تحت الشعاع قرار دهد. اما در جرائم غیر قابل گذشت، جنبه عمومی جرم آنقدر مهم است که حتی رضایت شاکی هم نمی تواند جلوی پیگیری و مجازات را بگیرد.

لیست کامل جرائم تعزیری قابل گذشت: ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص

حالا که فهمیدیم جرائم قابل گذشت چیست، حتماً برایتان سؤال پیش آمده که کدام جرائم در این دسته قرار می گیرند؟ قانون گذار برای اینکه ابهامی وجود نداشته باشد، در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی یک لیست مشخص از این جرائم را آورده است. البته به جز این ماده، در برخی قوانین خاص هم به قابل گذشت بودن بعضی جرائم اشاره شده. اینجا یک جدول کامل و حسابی برایتان آماده کرده ایم که هر چیزی که باید بدانید، توش هست.

ردیف	عنوان جرم	ماده قانونی مربوطه	شرح مختصر و نکات کلیدی (با ذکر استثنائات)
۱	جعل و تزویر	ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	صرفاً جعل در اسناد و نوشته های غیررسمی قابل گذشت است. اگر جعل در اسناد رسمی باشد، غیر قابل گذشت است.
۲	سوءاستفاده از ضعف نفس شخصی	ماده ۵۹۶ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	سوءاستفاده از وضعیت خاص و ضعف روحی یا جسمی یک فرد برای به دست آوردن مال یا سند.
۳	توهین	ماده ۶۰۸، ۶۰۹ و ۵۱۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	توهین ساده، توهین به کارمندان دولت (در غیر حین انجام وظیفه و بدون هتک حیثیت نهاد)، و توهین به نماینده رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی کشور خارجی در خاک ایران. سایر توهین های مشدد (مثل توهین به مقدسات) غیر قابل گذشت هستند.
۴	سقط جنین زن حامله	ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	سقط جنین ناشی از ضرب و اذیت و آزار زن حامله توسط شخص دیگر. سایر موارد سقط جنین (مثل سقط جنین توسط پزشک) غیر قابل گذشت است.
۵	امتناع از دادن طفل سپرده شده	ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	اگر کسی طفلی را به او سپرده باشند و از دادن آن امتناع کند.
۶	رها کردن طفل یا شخص ناتوان	ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	رها کردن طفل یا کسی که قادر به محافظت از خود نیست در جایی که خالی از سکنه است.
۷	مزاحمت تلفنی یا مخابراتی	ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	هرگونه ایجاد مزاحمت با تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر.
۸	تدلیس در نکاح	ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	فریب دادن در ازدواج (مثلاً پنهان کردن عیب یا نشان دادن کمالی که وجود ندارد).
۹	افشای اسرار مردم	ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	افشای اسرار حرفه ای یا شخصی که به موجب قانون یا قرارداد باید محرمانه بماند.
۱۰	اخذ نوشته، سند، امضاء یا مهر با جبر و تهدید	ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	گرفتن اسناد، امضا یا مهر از کسی با زور یا تهدید.
۱۱	تهدید	ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	تهدید به قتل، ضررهای جانی، شرفی، مالی یا افشای اسرار.
۱۲	سوءاستفاده از سفید امضاء یا سفید مهر	ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	سوءاستفاده از امضا یا مهر سفید (بدون متن) که به شخصی سپرده شده است.
۱۳	خیانت در امانت	ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	هر مال منقول یا غیرمنقولی که به عنوان امانت به کسی سپرده شده باشد و او آن را تصرف، استعمال، تلف یا مفقود کند.
۱۴	برخی مصادیق تخریب	ماده ۶۷۶ و ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	تخریب اموال منقول یا غیرمنقول متعلق به غیر (غیر از مواردی که مجازات شدیدتری دارند).
۱۵	کشتن حیوان حلال گوشت یا حیوانات ممنوعه	ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	کشتن حیوانات حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیواناتی که شکارشان توسط دولت ممنوع است (به شرط تعلق به شخص خصوصی).
۱۶	اتلاف اسناد غیردولتی	ماده ۶۸۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	تلف یا از بین بردن اسناد و اوراق متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی. اتلاف اسناد دولتی غیر قابل گذشت است.
۱۷	چراندن محصول دیگری، تخریب نخلستان، باغ، تاکستان	ماده ۶۸۴ و ۶۸۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	تخریب محصولات کشاورزی یا باغات متعلق به دیگران.
۱۸	تخریب زیست و منابع طبیعی، تصرف عدوانی و ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق (اموال خصوصی)	ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	در صورتی که موضوع جرم، املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد.
۱۹	تصرف ملک دیگری به قهر و غلبه	ماده ۶۹۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	گرفتن ملک دیگری با زور و اجبار.
۲۰	تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق برای بار دوم	ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	تکرار این جرائم.
۲۱	ورود به منزل یا مسکن دیگری به عنف یا تهدید	ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	ورود غیرقانونی به منزل یا محل سکونت کسی با زور یا تهدید.
۲۲	افترا	ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	نسبت دادن جرمی به دیگری که نمی توان آن را ثابت کرد.
۲۳	نشر اکاذیب	ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	انتشار اخبار کذب به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی (نشر اکاذیب رایانه ای می تواند در برخی موارد غیر قابل گذشت باشد).
۲۴	افترای عملی	ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	انجام کاری که به دروغ جرمی را به دیگری نسبت می دهد (مثلاً قرار دادن وسیله جرم در خانه دیگری).
۲۵	هجو و انتشار هجویه	ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	ساختن و پخش کردن متنی که کسی را مسخره یا توهین می کند.
۲۶	برخی از مصادیق تصادفات رانندگی	ماده ۷۱۶ و ۷۱۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	جرائم رانندگی که منجر به صدمات بدنی غیر عمدی (جرح) شوند، در صورت پرداخت دیه و رضایت شاکی قابل گذشت هستند.
۲۷	هتک حیثیت رایانه ای	ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی (جرائم رایانه ای)	انتشار تصاویر، فیلم ها یا اطلاعات خصوصی دیگری که موجب هتک حیثیت شود.
۲۸	سرقت (مشروط)	ماده ۶۵۶، ۶۶۱، ۶۵۷، ۶۶۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	در صورتی قابل گذشت است که ارزش مال مسروقه کمتر از دویست میلیون ریال باشد و سارق سابقه مؤثر کیفری نداشته باشد. (سرقت های حدی و با شرایط خاص دیگر غیر قابل گذشت اند).
۲۹	کلاهبرداری (مشروط)	قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری	جرائمی که مجازات کلاهبرداری درباره آن ها مقرر شده و دارای بزه دیده باشند، صرف نظر از مبلغ آن، قابل گذشت هستند. (انتقال مال غیر نیز مشمول این قاعده است، به شرطی که مبلغ آن یک میلیارد ریال یا کمتر باشد).
۳۰	حد قذف	قانون مجازات اسلامی	نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری. با گذشت قذف شونده، حد ساقط می شود.
۳۱	جرایم تعزیری در باب دیات	قانون مجازات اسلامی	در صورت داشتن بزه دیده و رضایت او، قابل گذشت هستند (مثلاً در صدمات بدنی غیرعمدی).
۳۲	سوءقصد به جان رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی آن در ایران	قوانین خاص	در صورتی که دولت مربوطه گذشت کند.
۳۳	صدور چک پرداخت نشدنی	قانون صدور چک	در صورتی که شاکی خصوصی (دارنده چک) رضایت دهد.
۳۴	ترک انفاق	ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)	خودداری از پرداخت نفقه واجب النفقه.

این لیست، یک نمای کلی از فهرست جرایم قابل گذشت را به شما می دهد. اما یادتان باشد که قانون همیشه در حال تغییر است و برای اطمینان صد درصدی، بهتر است قبل از هر تصمیمی با یک متخصص حقوقی مشورت کنید.

مهمترین نکته این است که در جرائم تعزیری قابل گذشت، رضایت شاکی خصوصی مثل یک کلید جادویی عمل می کند؛ کلیدی که می تواند درهای تعقیب کیفری و اجرای مجازات را به طور کامل ببندد!

آثار حقوقی و عملی گذشت شاکی خصوصی در جرائم قابل گذشت

خب، حالا که لیست جرائم قابل گذشت را شناختیم، بیایید ببینیم اگر در یکی از این جرائم، شاکی خصوصی رضایت بدهد، دقیقاً چه اتفاقی می افتد؟ گذشت شاکی خصوصی در این نوع جرائم، آثار حقوقی و عملی خیلی مهمی دارد که دانستنشان برای همه لازم است.

تأثیر گذشت بر دعوای کیفری

گذشت شاکی خصوصی می تواند در مراحل مختلف پرونده، اثرات متفاوتی داشته باشد:

• موقوفی تعقیب (در مرحله تحقیقات مقدماتی): اگر شاکی در همان مراحل اولیه تحقیقات (که معمولاً در دادسرا انجام می شود) رضایت بدهد، پرونده از همان جا متوقف می شود و دیگر به دادگاه نمی رود. یعنی اصلاً تعقیب کیفری متهم ادامه پیدا نمی کند.
• موقوفی دادرسی (در مرحله رسیدگی دادگاه): فرض کنید پرونده به دادگاه رفته و در حال رسیدگی است. اگر شاکی در این مرحله هم رضایت بدهد، دادگاه قرار موقوفی دادرسی صادر می کند و رسیدگی به جرم متوقف می شود.
• سقوط مجازات (پس از صدور حکم و قبل یا حین اجرای آن): حتی اگر حکم محکومیت صادر شده باشد و مجرم در حال تحمل مجازاتش باشد، باز هم گذشت شاکی می تواند منجر به سقوط مجازات شود. یعنی اجرای مجازات متوقف می شود و محکوم از ادامه تحمل مجازات معاف می گردد.

نحوه ابراز گذشت

گذشت کردن کار ساده ای نیست و باید به شکل صحیح و قانونی انجام شود تا اعتبار داشته باشد. شاکی خصوصی می تواند به روش های زیر گذشت خود را اعلام کند:

• شفاهی در مرجع قضایی: شاکی می تواند شخصاً در دادسرا یا دادگاه حاضر شود و گذشت خود را به صورت شفاهی اعلام کند. این اظهارات در صورتجلسه قید و به امضای شاکی می رسد.
• کتبی رسمی (دفترخانه): شاکی می تواند به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند و یک رضایت نامه رسمی تنظیم کند. این سند معتبرترین روش برای اعلام گذشت است.

اعتبار گذشت: آیا گذشت قابل رجوع است؟

یک نکته خیلی مهم این است که گذشت شاکی، بعد از اعلام صحیح و قانونی، دیگر قابل رجوع نیست. یعنی نمی توانید امروز رضایت بدهید و فردا پشیمان شوید و دوباره شکایت کنید. پس قبل از اعلام گذشت، حتماً خوب فکر کنید و با یک وکیل مشورت نمایید.

گذشت مشروط و معلق

گاهی اوقات شاکی ممکن است بخواهد گذشت خود را به یک شرطی موکول کند؛ مثلاً بگوید اگر متهم خسارت من را جبران کند، رضایت می دهم (گذشت مشروط) یا اگر متهم تا فلان تاریخ از شهر برود، رضایت می دهم (گذشت معلق). اما از نظر قانونی، گذشت مشروط یا معلق، اعتبار چندانی ندارد و در اغلب موارد پذیرفته نمی شود. گذشت باید مطلق و بدون قید و شرط باشد.

جرائم با بزه دیدگان متعدد

اگر جرمی چندین شاکی داشته باشد (مثلاً سرقت از چند نفر)، تأثیر گذشت پیچیده تر می شود. در این موارد، گذشت برخی از شاکیان فقط برای همان افرادی که گذشت کرده اند مؤثر است و رسیدگی به شکایت سایر شاکیان که رضایت نداده اند، ادامه پیدا می کند. یعنی پرونده به طور کامل متوقف نمی شود، بلکه فقط در بخش مربوط به شاکیان رضایت دهنده، اثری نخواهد داشت.

تفاوت های کلیدی جرائم قابل گذشت با سایر انواع جرائم

برای اینکه مفهوم جرائم قابل گذشت را بهتر درک کنیم، باید آن را با انواع دیگر جرائم مقایسه کنیم. این مقایسه به ما کمک می کند تا مرزهای حقوقی هر کدام را بهتر بشناسیم.

مقایسه با جرائم غیر قابل گذشت

این مهمترین مقایسه است و تفاوت های اساسی را نشان می دهد:

• نقش شاکی خصوصی در شروع و ادامه رسیدگی: در جرائم قابل گذشت، شاکی خصوصی مثل موتور محرک پرونده عمل می کند؛ یعنی اگر او شکایت نکند، هیچ اتفاقی نمی افتد و اگر هم شکایت کند و بعداً رضایت بدهد، پرونده متوقف می شود. اما در جرائم غیر قابل گذشت، شکایت شاکی فقط می تواند شروع کننده پرونده باشد، ولی حتی اگر رضایت بدهد، مقامات قضایی (دادستان) می توانند به خاطر جنبه عمومی جرم، پیگیری را ادامه دهند.
• نقش جنبه عمومی و خصوصی جرم: همانطور که گفتیم، در جرائم قابل گذشت، جنبه خصوصی جرم (ضرر به فرد) بر جنبه عمومی (ضرر به جامعه) غالب است و به همین خاطر، گذشت شاکی اهمیت زیادی پیدا می کند. اما در جرائم غیر قابل گذشت، جنبه عمومی جرم آنقدر مهم است که حتی رضایت شاکی هم نمی تواند جلوی مجازات را بگیرد.
• آثار حقوقی گذشت: در جرائم قابل گذشت، گذشت شاکی باعث سقوط مجازات یا موقوفی تعقیب/دادرسی می شود. ولی در جرائم غیر قابل گذشت، گذشت شاکی تنها می تواند منجر به تخفیف مجازات شود و پرونده به طور کامل مختومه نمی شود.

مقایسه با جرائم حدی، قصاص و دیه

جرائم حدی، قصاص و دیه، قواعد خاص خودشان را دارند که با جرائم تعزیری قابل گذشت متفاوت است:

• وضعیت گذشت در حدود: مجازات های حدی، مجازات هایی هستند که نوع و میزانشان در شرع مشخص شده و قاضی نمی تواند آن ها را تغییر دهد. در اکثر جرائم حدی، گذشت شاکی تأثیری ندارد (مثل زنا یا شرب خمر). اما دو مورد استثناء مهم داریم: حد قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری) و سرقت حدی (اگر سارق قبل از اثبات جرم توبه کند و مال مسروقه کمتر از حد نصاب باشد و شرایط خاص دیگر وجود نداشته باشد). در این دو مورد، گذشت یا توبه می تواند باعث سقوط حد شود.
• وضعیت گذشت در قصاص: قصاص حق شخصی بزه دیده یا اولیای دم است. اگر فرد یا اولیای دم از حق قصاص خود گذشت کنند، قصاص ساقط می شود. اما این به معنی رهایی کامل مجرم نیست! در جرائمی مثل قتل عمد، اگر قصاص اجرا نشود، مجرم به خاطر جنبه عمومی جرم به مجازات حبس (سه تا ده سال) محکوم خواهد شد. یعنی گذشت شاکی، مجازات قصاص را ساقط می کند، ولی ممکن است مجازات دیگری به خاطر جنبه عمومی اعمال شود.
• وضعیت گذشت در دیه: دیه نوعی جبران خسارت بدنی یا مالی است و معمولاً با رضایت طرفین (متضرر و مرتکب) قابل صلح و سازش است. دیه اساساً یک حق خصوصی محسوب می شود و با گذشت شاکی یا توافق طرفین، ساقط می گردد.

موارد خاص و نکات مهم تکمیلی

دنیای قانون پر از پیچیدگی ها و استثنائات است. برخی موارد خاص در مورد جرائم تعزیری قابل گذشت وجود دارد که باید به آن ها توجه کنیم. این نکات به شما کمک می کند تا نگاه جامع تری به موضوع داشته باشید.

جرائم ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان

وقتی یک طفل یا نوجوان (زیر ۱۸ سال) مرتکب جرمی می شود، قانون با او به شیوه متفاوتی برخورد می کند. قاعده کلی این است که اگر جرمی که توسط این افراد انجام شده، جزو جرائم قابل گذشت باشد، مثل بقیه افراد با آن ها رفتار می شود. اما اگر جرم ارتکابی از جرائم تعزیری غیر قابل گذشت باشد، قانون گذار برایشان یک تخفیف ویژه قائل شده است. طبق ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی، جرائم تعزیری درجه ۵ تا ۸ که توسط اطفال و نوجوانان ارتکاب یافته و دارای بزه دیده باشند، با گذشت شاکی خصوصی، قابل گذشت محسوب می شوند و تعقیب و مجازات آن ها متوقف خواهد شد. این نکته به خصوص برای خانواده ها و وکلای فعال در حوزه اطفال بسیار مهم است.

بزه دیدگان محجور یا فاقد اهلیت

تصور کنید قربانی یک جرم، یک کودک، یک فرد مجنون یا سفیه باشد که توانایی شکایت کردن یا تصمیم گیری حقوقی را ندارد. در این شرایط، تکلیف چیست؟ طبق ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، در مواردی که تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی است و بزه دیده محجور باشد (یعنی صغیر، مجنون یا سفیه) و ولی یا قیم نداشته باشد یا به آن ها دسترسی نباشد، یا حتی اگر ولی و قیم خودشان در جرم نقش داشته باشند، دادستان وارد عمل می شود. دادستان می تواند خودش امر کیفری را تعقیب کند یا یک قیم موقت برای بزه دیده تعیین کند تا از حقوق او دفاع کند. این حکم حتی در مواردی که بزه دیده یا ولی/قیم او به دلایلی مثل بیهوشی قادر به شکایت نباشند هم جاری است. در مورد افراد سفیه، این مقررات فقط برای دعاوی کیفری که جنبه مالی دارند، لازم الاجراست و در غیر از این موارد، خود سفیه می تواند شخصاً شکایت کند.

نهادهای ارفاقی که در جرائم قابل گذشت جاری نیستند

قانون گذار برای تشویق مجرمین به اصلاح و بازگشت به جامعه، نهادهای ارفاقی مختلفی (مثل آزادی مشروط، تعلیق مجازات، معافیت از کیفر و…) پیش بینی کرده است. اما برخی از این نهادها، در جرائم قابل گذشت اعمال نمی شوند. دلیلش هم واضح است: در جرائم قابل گذشت، با گذشت شاکی، پرونده اساساً متوقف می شود و نیازی به اعمال نهادهای ارفاقی نیست. نهادهایی مثل معافیت از کیفر (ماده ۳۹ قانون مجازات اسلامی)، نظام نیمه آزادی و مجازات های جایگزین حبس (در موارد اختیاری) معمولاً در جرائم غیر قابل گذشت و برای تخفیف مجازات اعمال می شوند. همچنین، بایگانی کردن پرونده (ماده ۸۰ قانون آیین دادرسی کیفری) و طرح پرونده به صورت شفاهی بدون کیفرخواست (ماده ۸۶ قانون آیین دادرسی کیفری) نیز بیشتر در جرائم غیر قابل گذشت کاربرد دارند، چرا که در جرائم قابل گذشت، با گذشت شاکی، نیازی به این اقدامات نیست.

نحوه تشخیص عملی قابل گذشت بودن یک جرم

حالا که با جزئیات جرائم تعزیری قابل گذشت آشنا شدید، ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که در عمل، چطور می توانیم تشخیص دهیم که یک جرم قابل گذشت است یا نه؟ این یک سؤال کلیدی است که پاسخ آن می تواند مسیر یک پرونده حقوقی را به کلی عوض کند.

معیار اصلی و اولیه: تصریح قانون گذار!
مهمترین و اولین قدم برای تشخیص قابل گذشت بودن یک جرم، مراجعه به خود قانون است. همانطور که قبلاً گفتیم، بر اساس ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی، چنانچه قابل گذشت بودن جرمی در قانون تصریح نشده باشد، غیر قابل گذشت محسوب می شود. این یعنی:

1. اول از همه باید به ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی مراجعه کنید. لیستی که در جدول بالا برایتان آوردیم، مستقیماً از همین ماده استخراج شده است.
2. بعد از آن، باید سایر قوانین خاص را هم بررسی کنید. گاهی اوقات قانون گذار در قوانین متفرقه دیگر، به قابل گذشت بودن یک جرم اشاره کرده است (مثل قانون صدور چک برای جرائم مربوط به چک بلامحل).

اگر جرمی در هیچ یک از این مواد یا قوانین، صراحتاً به عنوان قابل گذشت ذکر نشده باشد، باید فرض را بر غیر قابل گذشت بودن آن بگذارید. این یک اصل بنیادی در حقوق کیفری است.

مراجعه به کارشناسان حقوقی و وکلا برای موارد مبهم:
شاید در نگاه اول، تشخیص قابل گذشت بودن یا نبودن یک جرم آسان به نظر برسد، اما در عمل، پیچیدگی های زیادی وجود دارد. مثلاً ممکن است یک جرم در ظاهر قابل گذشت باشد، اما دارای شرایط و استثنائاتی باشد که آن را به یک جرم غیر قابل گذشت تبدیل کند (مانند شرایط خاص در سرقت یا کلاهبرداری که در جدول بالا به آن ها اشاره کردیم). اینجا است که نقش یک وکیل متخصص یا مشاور حقوقی اهمیت پیدا می کند. یک حقوقدان باتجربه می تواند با بررسی دقیق جزئیات پرونده شما و با توجه به آخرین تغییرات قوانین، بهترین راهنمایی را ارائه دهد.

اهمیت به روز بودن اطلاعات حقوقی:
قوانین هر روز در حال تغییر و به روزرسانی هستند. تفاسیر قضایی و رویه های دادگاه ها هم ممکن است تغییر کند. بنابراین، برای تشخیص صحیح قابل گذشت بودن یک جرم، بسیار مهم است که اطلاعات حقوقی شما به روز باشد. اتکا به اطلاعات قدیمی یا شنیده ها، می تواند به ضرر شما تمام شود. همیشه سعی کنید از منابع معتبر و متخصصین این حوزه کمک بگیرید.

سوالات متداول

آیا تمام جرایم تعزیری قابل گذشت هستند؟

نه، اصلاً اینطور نیست! اصل بر این است که همه جرایم غیر قابل گذشت هستند، مگر اینکه قانون گذار صراحتاً در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی یا قوانین خاص دیگر، به قابل گذشت بودن آن ها اشاره کرده باشد. پس اگر جرمی در لیست جرائم قابل گذشت نباشد، غیر قابل گذشت محسوب می شود.

اگر شاکی پس از گذشت پشیمان شود، می تواند شکایت خود را از سر بگیرد؟

خیر. همانطور که قبلاً هم گفتیم، گذشت شاکی بعد از اینکه به شکل صحیح و قانونی اعلام شد، دیگر قابل رجوع نیست. به همین دلیل باید قبل از اعلام رضایت، حسابی فکر کنید و از عواقب آن آگاه باشید.

آیا در صورت گذشت شاکی، مجرم هیچ مجازاتی نمی بیند؟

در جرائم تعزیری قابل گذشت، بله، با گذشت شاکی، پرونده متوقف می شود و مجازاتی اعمال نمی شود. اما در جرائمی که دارای دو جنبه خصوصی و عمومی هستند و از ابتدا غیر قابل گذشت محسوب می شوند (مثل قتل عمد)، حتی اگر شاکی خصوصی هم گذشت کند، به دلیل وجود جنبه عمومی جرم، ممکن است مجرم به مجازات دیگری (مثل حبس) محکوم شود. پس جواب این سؤال بستگی به نوع جرم دارد.

آیا جرم افترا و نشر اکاذیب قابل گذشت است؟

بله، بر اساس ماده ۶۹۷ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، جرم افترا و نشر اکاذیب جزو جرائم قابل گذشت محسوب می شوند. اما استثنائاتی هم وجود دارد؛ مثلاً نشر اکاذیب رایانه ای در برخی موارد خاص ممکن است غیر قابل گذشت باشد. همیشه به جزئیات و شرایط ارتکاب جرم توجه کنید.

جرائم رایانه ای کدام یک قابل گذشت هستند؟

در بین جرائم رایانه ای، مواردی مثل هتک حیثیت رایانه ای (ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی) و برخی مصادیق کلاهبرداری رایانه ای (که در حکم کلاهبرداری سنتی باشند) قابل گذشت محسوب می شوند. اما بسیاری از جرائم رایانه ای دیگر مانند دسترسی غیرمجاز یا شنود غیرمجاز، به دلیل جنبه عمومی قوی تر، غیر قابل گذشت هستند.

اگر شاکی فوت کند، ورثه می توانند گذشت کنند؟

بله، حق گذشت کردن به ورثه شاکی منتقل می شود. یعنی اگر شاکی اصلی فوت کند، ورثه او می توانند به جای او، از حق خود گذشت کنند یا شکایت را پیگیری نمایند.

آیا برای اثبات گذشت شاکی، حتماً باید به دفترخانه مراجعه کرد؟

خیر، مراجعه به دفترخانه اجباری نیست، اما بهترین و محکم ترین راه برای اثبات گذشت، تنظیم رضایت نامه رسمی در دفتر اسناد رسمی است. شاکی همچنین می تواند با حضور در مرجع قضایی (دادسرا یا دادگاه) و اعلام شفاهی گذشت خود، این کار را انجام دهد. اظهارات او در صورتجلسه ثبت شده و به امضایش می رسد که این هم معتبر است.

آیا جرم جعل قابل گذشت است؟

جرم جعل در اسناد و نوشته های غیررسمی (مثلاً جعل یک قبض عادی) قابل گذشت است، اما اگر جعل مربوط به اسناد رسمی (مثل شناسنامه یا سند مالکیت) باشد، غیر قابل گذشت محسوب می شود.

آیا کلاهبرداری از جرائم قابل گذشت است؟

بله، جرائمی که مجازات کلاهبرداری درباره آن ها مقرر شده یا طبق قانون، کلاهبرداری محسوب می شوند (صرف نظر از مبلغ آن)، در صورت داشتن بزه دیده، قابل گذشت هستند. این شامل مواردی مثل انتقال مال غیر هم می شود، البته با شرایط خاصی که در قانون آمده است.

آیا جرم تخریب قابل گذشت است؟

برخی از مصادیق تخریب (مذکور در مواد ۶۷۶ و ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی) که مربوط به اموال خصوصی است، قابل گذشت هستند. اما تخریب اموال عمومی یا تخریب هایی که جنبه عمومی پررنگی دارند، معمولاً غیر قابل گذشت محسوب می شوند.

آیا سرقت جزو جرایم قابل گذشت است؟

بیشتر انواع سرقت (از جمله سرقت حدی و سرقت با شرایط مشدده) غیر قابل گذشت هستند. اما یک استثنای مهم وجود دارد: سرقت ساده و برخی دیگر از انواع سرقت (مثل ربایش)، زمانی قابل گذشت هستند که ارزش مال مسروقه کمتر از دویست میلیون ریال باشد و سارق سابقه مؤثر کیفری نداشته باشد.

آیا جرم تهدید قابل گذشت است؟

بله، جرم تهدید به قتل، ضررهای جانی، شرفی، مالی یا افشای اسرار، بر اساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، جزو جرائم قابل گذشت است.

آیا خیانت در امانت جزو جرایم قابل گذشت است؟

بله، جرم خیانت در امانت، طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، یک جرم قابل گذشت است و با رضایت شاکی خصوصی، پرونده متوقف می شود.

نتیجه گیری: اهمیت آگاهی و نقش مشاوره حقوقی

خب، به پایان این سفر حقوقی رسیدیم! همانطور که دیدیم، جرائم تعزیری قابل گذشت نقش خیلی مهمی در نظام حقوقی ما دارند و شناخت آن ها می تواند حسابی به دردمان بخورد. اینکه بدانیم کدام جرم با گذشت شاکی متوقف می شود و کدام نه، هم برای بزه دیدگان و هم برای کسانی که ناخواسته مرتکب جرمی شده اند، حیاتی است. این دسته بندی به ما نشان می دهد که قانون گذار در برخی جرائم، بیشتر به جنبه خصوصی و رضایت فردی اهمیت داده و خواسته است راهی برای صلح و سازش فراهم کند.

آگاهی از این مسائل حقوقی، قدرت تصمیم گیری شما را بالا می برد و کمک می کند تا در مواجهه با چالش های قانونی، قدم های درست و آگاهانه ای بردارید. یادتان باشد، دانستن حقوقتان، اولین قدم برای حفظ آن ها است. اما از یک نکته مهم غافل نشوید: دنیای قانون پیچیده است و هر پرونده، جزئیات خاص خودش را دارد. هیچ دو پرونده ای کاملاً شبیه هم نیستند و ممکن است یک تفاوت کوچک، کل مسیر حقوقی را تغییر دهد. به همین دلیل، در مواجهه با هر مسئله کیفری، بهترین کار این است که به یک وکیل متخصص و مجرب مراجعه کنید. یک وکیل خوب، می تواند شما را از هزارتوی قوانین عبور دهد، از حقوق شما دفاع کند و بهترین راهکار را پیش رویتان بگذارد. پس، هیچ وقت از کمک گرفتن از متخصصان حقوقی غافل نشوید.