غفلت از واکسیناسیون اجتماعی و سواد رسانه ای/ بدآموزی آثار شبکه نمایش خانگی

دکتر فرشید رضایی مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با حضور در استودیو خبر تیکسر و در گفت وگویی تفصیلی درباره اهمیت سواد سلامت و ارتقای آن در دنیای امروز ضمن مروری بر نگاه تمدن های بشری متعددی به موضوع سلامت در طول تاریخ اظهار کرد: از زمان پیدایش تمدن های بشری تا به امروز دیدگاه های مختلفی در ارتباط با سلامت بر مبنای فرهنگ ها باورها جهان بینی ها و تکنولوژی های موجود مطرح شده است. به طور کلی بررسی دیدگاه ها و نگرش ها به موضوع سلامت در گذشته بیانگر این است که نگاهی «درمان محور» به موضوع سلامت داشته اند.

از «پزشکان پابرهنه» تا «پزشکی مدرن» امروز

وی با اشاره به ظهور علم «پزشکی مدرن» از حدود ۲۰۰ سال گذشته توضیح داد: پیش از ظهور علم پزشکی مدرن طبیبان و حکیمان نسبت به درمان بیماران در قالب «طب سنتی کشورها»  اقدام می کردند و با توجه به دیدگاهی که نسبت به سلامت و بیمار داشتند به دنبال کشف بیماری بودند.

این متخصص بیماری های عفونی ادامه داد: دیدگاه ها و باورهای متفاوتی در طول تاریخ در مورد طبیبان و حکمیان وجود داشت و به همین دلیل هم عناوین مختلفی برای آنها به کار می بردند. به طور مثال طبیبان و حکیمان در برخی کشورها با عنوان «پزشکان پابرهنه» خوانده می شدند و به خدمت رسانی به بیماران در یک منطقه می پرداختند.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت همچنین به حضور اطبا در دربار پادشاهان اشاره کرد و گفت: پزشکان  برای درمان بیماری ها در دربار پادشاهان و حاکمان نیز حضور داشتند و طبیبانی که می توانستند بیماری های سخت تر را درمان کنند از محبوبیت بیشتری برخوردار بودند و این موارد عموما حول و حوش درمان نگری بود.

این متخصص بیماری های عفونی درباره تربیت طبیبان در گذشته خاطرنشان کرد: افراد بسیاری نسبت به فراگیری علم طب اقدام می کردند اما تعداد بسیار محدودی از آنها می توانستند به جایگاه «حکیم ابوعلی سینا» نایل شوند و تعدادی از فراگیران علم طب به پزشکی چیره دست تبدیل می شدند. هرچند بوعلی سینا نگاه صرفا درمان نگر نداشته است اما جو حاکم بر جامعه با علم پزشکی کار داشته است و طبیب را برای پیشگیری نمی شناختند. یکی از چالش ها در وضعیت آموزش طب در گذشته آن بود که روند آموزشی آن بازه زمانی از منظر کیفی کنترل نمی شد.

و اما دخالت «خرافات» در آموزش

وی ادامه داد: البته فقدان کنترل کیفی تنها مشکل نظام آموزشی آن بازه زمانی نیست بلکه «خرافات» و «اقدامات اشتباه» نیز در امر آموزش دخیل بود و آن را تحت تاثیر قرار می داد. با توجه به تاثیر خرافات و انجام کارهای اشتباه دانش آموختگان افرادی نبودند که حکیم آنها را تربیت کرده بود. برخی اقدامات طبیبان سبب آسیب رساندن به انسان ها می شد و دچار مشکلات عصبی و مغزی می شدند؛ به طوری که برخی از آسیب های پزشکی آن بازه زمانی در کتب علمی به تصویر کشیده شده به طور مثال برخی طبیبان با میخ به سر بیمار ضربه می زدند تا ارواح خبیث از بدن آنها جدا شود یا بتوانند رفتار بیمار را کنترل کنند!

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه دانشکده های پزشکی براساس اصول علمی کتب قدیمی و با روشی کنترل شده در ۲۰۰ سال گذشته ایجاد شدند گفت: مزیت دانشکده های پزشکی مدرن نسبت به آموزش طب قدیم این بود که متقاضیان تحصیل در رشته پزشکی با سپری کردن دروسی مشخص با کیفیت قابل قبولی پزشک شوند. تمام افرادی که در آن بازه زمانی به فراگیری علم طب مشغول بودند از دانش پایه یکسان برخوردار بودند و از تکنولوژی آن روزها بهره می بردند.

کشف میکروب ها؛ نقطه عطفی در علم پزشکی

رضایی با بیان اینکه کشف میکروب ها یک نقطه عطف در علم پزشکی بود خاطرنشان کرد: پس از کشف میکروب ها علل بسیاری از بیماری ها مشخص شد. پیش از کشف میکروب ها عوامل مختلفی مانند آلودگی هوا ارواح خبیثه  و موارد دیگر را عامل بیماری ها می دانستند. علم میکروب شناسی رفته رفته با گذر زمان پیشرفت کرد و بشر توانست میکروب های گوناگونی را شناسایی کند.

وی ادامه داد: پس از کشف میکروب ها ویروس ها و قارچ ها نیز کشف و شناسایی شدند و بشر به این نتیجه رسید که موجوداتی ذره بینی در دنیا حضور دارند که می توانند  سرنوشت بسیاری از کسانی که در گذشته به مرگ محکوم بودند را تغییر دهند و علم بهداشت به تدریج شکل جدی تری گرفت و ضدعفونی کردن و بهداشت فردی و محیطی علمی تر شد. اگرچه علم پزشکی با شناسایی میکروب ها ویروس ها و قارچ ها تقویت شد اما بشر همچنان دیدگاهی «درمان محور» به سلامت داشت. در این بازه زمانی دیدگاه درمان محور نسبت به موضوع سلامت نسبت به گذشته «حق به جانب تر» بود؛ چرا که انسان ها بر این باور بودند علم پزشکی در مسیر درست گام برمی دارد.

«تب زرد» و بی خبری از مفاهیم ارتقاء سلامت

این متخصص بیماری های عفونی با بیان اینکه بیماری «تب زرد» حدود ۲قرن پیش کشف شد تصریح کرد: «پشه آئدس» عامل انتقال بیماری تب زرد است و این بیماری برای نخستین بار در «کانال پاناما» محل اتصال آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی در سال ۱۸۰۱ کشف شد. کارگرانی که در این منطقه مشغول به کار بودند به دلیل ابتلا به بیماری تب زرد جان خود را از دست می دادند. در وهله نخست پزشکان تصور می کردند که شرایط آب وهوایی کانال پاناما منجر به مرگ کارگران می شود اما با بررسی هایی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پشه آئدس سبب انتقال بیماری تب زرد و مرگ کارگران می شود و مبارزه با پشه راه جدید کنترل این چالش مرگبار بود اما هنوز از مفاهیم ارتقا سلامت در آن زمان خبری نبود.

وی ادامه داد: حدود ۱۰۰ سال پیش همه گیری «تب دنگی» در کشور مالزی آغاز شد و بشر به این نتیجه رسید که باز هم پای «پشه آئدس» در میان است. پزشکان به این نتیجه رسیدند که پشه آئدس فقط سبب انتقال بیماری تب زرد نمی شود بلکه بیماری تب دنگی را هم به انسان منتقل می کند. نهایتا نیز بشر به این نتیجه رسید که پشه ها می توانند سبب انتقال یک یا چندین بیماری به انسان ها شوند. باتوجه به کشف علل ابتلا به بیماری ها بشر بر این باور بود که پزشکی در مسیر درست گام برمی دارد و می توانند عوامل بیماری زا را کشف کند و پیدایش بهداشت نیز مکمل خوبی برای کاهش مرگ و میرها شده است.

ظهور نگاه جامعه شناختی به مقوله سلامت

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه جنگ جهانی اول سبب تغییر سیمای اجتماعی و اقتصادی دنیا شد ادامه داد: پس از وقوع جنگ های جهانی اول و دوم پرسش «چرا برخی افراد در شکنجه گاه ها جان خود را از دست می دهند و برخی به سلامت از این مکان ها بیرون می آیند؟»  مطرح شد و سبب پیدایش نگاهی جامعه شناختی به مقوله سلامت شد؛ این درحالی است که نگاه جامعه شناختی به سلامت طی سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ چندان مورد توجه اهالی دنیای سلامت قرار نگرفت.

رضایی ادامه داد: پس از سال ۱۹۷۰ نگاه جامعه شناختی به موضوع سلامت شکل گرفت و وزیر بهداشت وقت کشور کانادا از نگاه جامعه شناختی به موضوع سلامت سخن گفت.

وی در عین حال گفت: در آن برهه زمانی نیز اگرچه علم پزشکی و بهداشت بسیار پیشرفت کرده و رشته های تخصصی مانند چشم پزشکی و ابزارهای نوین مانند سی تی اسکن ظهور کرده بودند اما بازهم بشر هنوز به سلامت همگانی دست نیافته بود. افرادی که از نقاط دورافتاده با هدف دستیابی به زندگی بهتر به آمریکا سفر می کردند مبتلا به بیماری های گوناگون بودند و بررسی وضعیت سلامت آنها بیانگر این بود که تمام انسان ها به صورت عادلانه از سلامت برخوردار نیستند. عدم برخورداری از سلامت به صورت عادلانه سبب بروز صدور بیانیه ای در آن بازه زمانی شد و صادرکنندگان بیانیه اعلام کردند که نگاه به موضوع سلامت باید فراتر از دیدگاه پزشکی باشد و با نگاهی جامعه شناختی باید به سلامت توجه کرد.

ماجرای تولد علم « ارتقاء سلامت»

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه صدور بیانیه مرتبط با وضعیت سلامت به تولد علم « ارتقاء سلامت» منجر شد افزود: علم ارتقاء سلامت معتقد است که سلامت فقط به معنای نداشتن بیماری نیست بلکه حالتی است که منجر به سلامت جسمی روانی اجتماعی و معنوی می شود. سلامتی پدیده ای است که انسان ها می توانند آن را خلق کنند. سلامتی در رحم و آغوش مادر آغاز می شود و فاکتورهای گوناگونی مانند تصمیم ها محیط عدالت قوانین و جامعه می توانند بر آن اثرگذار باشند. پیش از ایجاد دیدگاه های جامعه شناختی به سلامت انسان ها سلامت را حاصل غذا و ورزش می دانستند و بر این باور بودند که غذای مصرفی بخش زیادی از سلامت انسان ها را می سازد.

این متخصصی بیماری های عفونی ادامه داد: نگاه جدید به موضوع سلامت حاکی از این است که سلامت فقط حاصل دارو پزشک خواب مناسب و غذا نیست؛ بلکه حدود و ثغور سلامت تحت تاثیر مولفه های اجتماعی است و انسان ها آن را در زادگاه و محل زندگی خود خلق می کنند. با توجه به نقش عوامل اجتماعی در سلامت می توان گفت افرادی که در یک مکان مشابه حضور دارند از سطوح سلامت متفاوتی برخوردار هستند. به طور مثال برخی کودکانی که در مدرسه تحصیل می کنند از سلامت اجتماعی بالایی برخوردار هستند اما این احتمال وجود داردکه یک فرد گوشه گیر در همان مدرسه و کلاس درس نیز حضور داشته باشد. براساس دیدگاه جدید سلامت افرادی سالم تر هستند که بتوانند استعدادهای خود را شکوفا کنند و از جایگاه مناسبی در جامعه برخوردار باشند.

اجماع جهانی برای «سلامت زایی»

وی ادامه داد: دهه ۸۰ میلادی موضوع ارتقای سلامت با دیدگاه اجتماعی به سلامت مطرح شد؛ به نحوی که تمام افراد در داشتن جامعه شهر و کشور سالم دخیل هستند. بر مبنای دیدگاه اجتماعی به سلامت موضوع «سلامتی به الذاته اجتماعی است و امور اجتماعی با سلامت برابری می کند» در این بازه زمانی مطرح شد. با توجه به تغییر دیدگاه ها درباره سلامت اجماع جهانی بر آن شد که سیاست ها و قوانین و برنامه ها در مسیر «سلامت زایی» قرار گیرند.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت بیان کرد: پیش از به کار بردن عبارت «سلامت زایی» انسان ها از عبارت «بیماری زایی» استفاده می کردند. منظور از سلامت زایی یافتن پاسخ پرسش های «چرا برخی انسان ها در شرایطی یکسان نسبت به دیگران کمتر آسیب می بینند؟» و «انسان ها در مسیر سلامت زایی خود با چه چالش های مواجه هستند؟» است. باتوجه به اهمیت و ضرورت پاسخ این پرسش ها نگاه «سلامت زایی» در برابر دیدگاه «بیماری زایی» قرار گرفت.

رضایی با اشاره به دیدگاه «سلامت زایی» گفت: حال این سوال مطرح می شود که «چگونه انسان ها سلامت را خلق می کنند؟» انسان ها سلامت را در تمام مکان هایی که با یکدیگر تعامل اجتماعی دارند خلق می کنند.  سلامتی می بایست لایه های متعددی را سپری کند تا توسط انسان ها خلق شود. فرهنگ ریشه دارترین و قدیمی ترین لایه ای است که در شکل گیری قوانین رفتارها و تصمیمات انسان ها نقش دارد.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ادامه داد: به طور مثال نظم احترام به سالمندان و رعایت نوبت برای رسیدن به یک خدمت در برخی فرهنگ ها بسیار حائز اهمیت و ریشه دار است و قانون گذار بر آنها تاکید می کند. قانون گذار بدون اشاره مستقیم به مسائل مختلف مانند مصرف سبزیجات و خواب کافی می تواند جامعه را با بهره گرفتن از ابزارهای فرهنگ در مسیری قرار دهد که سلامت اجتماعی محقق شود و سلامت جامعه برگرفته از علم ارتقای سلامت باشد.

و اما علم ارتقای سلامت

وی با بیان اینکه علم ارتقای سلامت یک علم بین رشته ای است اظهار کرد: علوم انسانی مانند جامعه شناسی روان شناسی اجتماعی علم تبلیغات علم ارتباطات به همراه علوم پزشکی در علم ارتقای سلامت نقش آفرینی می کنند. دیدگاه و نگرش علوم انسانی که در علم ارتقای سلامت نقش آفرینی می کنند فراتر از مباحث میکروبی و عوامل بیماری زا است؛ در واقع دنیا با ایجاد علم ارتقای سلامت توانست انقلابی در نظام سلامت ایجاد کند انقلابی که بعد از انقلاب پزشکی و انقلاب بهداشت عمومی انقلاب بسیار تاثیرگذاری در سرنوشت جهان بود.

«جامعه شناسی سلامت» چگونه ایجاد شد؟

رضایی ادامه داد: در گذشته سلامت معنوی  اجتماعی ذهنی و جسمی انسان ها به دلیل رنج ها و بی عدالتی هایی که تجربه می کردند مختل بود و دیدگاه انسان ها فقط به مسائل سلامت جسمانی محدود بود و تا زمانی که به بیماری مبتلا نمی شدند به پزشک مراجعه نمی کردند. باتوجه به اینکه مسائل اجتماعی در سلامت اثرگذار هستند پزشکان مسائل اجتماعی را در کانون توجه خود قرار دادند و علوم مختلفی مانند «جامعه شناسی سلامت» ایجاد شد.

وی با اشاره به دستآوردهای علم جامعه ‍ شناسی سلامت گفت: این علوم اجتماعی به دنبال پاسخ به پرسش هایی مانند «چرا عدالت اجتماعی در تمام قشرهای جامعه وجود ندارد؟» است و تحقق عدالت را مطالبه می کند. هنگامی که از سلامت با ریشه های فرهنگی اجتماعی و اقتصادی سخن می گوییم با دیدگاه علم ارتقا سلامت به سلامت نگاه می کنیم.

این متخصص بیماری های عفونی با بیان اینکه ارتقای سلامت از «عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت» آغاز می شود توضیح داد: مسائل فرهنگی اجتماعی و اقتصادی که عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت را تشکیل می دهند تحت تاثیر عوامل مختلف قرار می گیرند. به طور مثال افرادی که بیکار هستند و فعالیت اقتصادی ندارند از سلامت کمتری برخوردار هستند. در واقع حدود و ثغور سلامت یک جامعه تحت تاثیر این مولفه ها است؛ مولفه هایی که به مثابه ظرفی هستند که سلامتی در آن شکل می گیرد و هر چه ظرف بزرگ تر باشد آن جامعه جای بیشتری برای افزایش سلامت خود دارد اما در ظرف کوچک فقر و بی کسی نمی توان با دارو و دکتر و بیمارستان های بزرگ سلامت را ایجاد کرد و اتلاف منابع و ظلم و تبعیض است و همزمان باید به سرعت برای رفع فقر و تبعیض هم اقدامات اساسی انجام داد.

فقر علت العلل سلامتی

وظیفه دانش آموختگان علم ارتقای سلامت

وی با اشاره به نقش مهم و تاثیر «فقر» بر سلامتی گفت: فقر علت العلل سلامتی در نظر گرفته می شود؛ به همین دلیل هنگامی که از فقر و تاثیر آن بر سلامتی سخن می گوییم با دیدگاه علم ارتقای سلامت به سلامتی نگاه می کنیم. کسانی که دانش آموخته رشته ارتقای سلامت هستند می آموزند که چگونه با اتکا به عوامل اجتماعی فرهنگی و اقتصادی موثر بر سلامت به سلامتی نگاه کنند. دانش آموختگان علم ارتقای سلامت موظف هستند به جامعه و نظام سلامت در مطالعات سیاستگذاری و تولید محتوای حوزه سلامت کمک کنند.

رضایی با بیان اینکه «ارتقای سلامت» یک علم بین رشته ای است تاکید کرد: باتوجه به اینکه علم ارتقاء سلامت یک علم بین رشته ای است دانش آموختگان این رشته دست در دست دانش آموختگان رشته هایی مانند «جامعه شناسی سلامت» و «ارتباطات سلامت» می گذارند و به بررسی موضوع های مختلف می پردازند.

مرز میان قانون سلامت زا و بیماری زا

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه تحقق سلامت مستلزم پیمودن مسیرهای متعدد است گفت:  قانون یکی از مولفه هایی است که سبب تحقق سلامت می شود. قانون از مسائل اجتماعی است و به همین دلیل می بایست مرز میان قانون سلامت زا و قانون بیماری زا مشخص شود. هنگامی که قانون گذار برای وضع یک قانون به منظور بهبود مسائل و چالش های اجتماعی اقدام می کند خواسته یا ناخواسته در مسیر وضع قانون بیماری زا یا سلامت زا قرار می گیرد. به طور مثال یک مرکز فناوری در یک روستا احداث می شود و روستاییان با هدف اشتغال در شهرها در مسیر فراگیری فناوری و تکنولوژی گام برمی دارند و در چنین شرایطی روستا رفته رفته خالی از سکنه می شود و سلامت خود را از دست می دهد. سلامت به معنای شکوفاشدن است و هنگامی که یک محل از سکنه خالی شود آن محل از بین می رود.

وی ادامه داد: قانون گذار با اقدام خود توانسته است درجهت آموزش فناوری ساکنان یک روستا و خالی شدن آن محل از سکنه گام بردارد؛ در حالی که با اقدامات دیگر می توانست سطح کشاورزی و دام پروری آن روستا را بهبود دهد. هر تصمیمی که انسان ها می گیرند بیماری زا و سلامت زا است. بیماری زا و سلامت زا بودن قوانین فقط به مصوبات مجلس محدود نمی شود بلکه قوانین راهنمایی ورانندگی و قوانین نانوشته ای که در روابط و رسوم میان انسان ها وجود دارد می توانند به سلامت اجتماعی و روانی افراد آسیب بزنند.

ضرورت بهره مندی ساختارهای قانون گذار از کارشناس ارتقاء سلامت

رضایی با اشاره به رسومات مختلف اقوام گفت: رسومات نیز می توانند به سلامت انسان ها آسیب وارد کنند. برخی از رسم و رسوم ها جزو موارد بیماری زا هستند و می بایست اصلاح شوند. شرایط به نحوی است که انسان ها با بهره گرفتن از تکنولوژی های مختلف می توانند سلامت بهتری داشته باشند. بنابراین هر قانون رسم و رسوم و لایحه ای که به سلامت انسان ها آسیب وارد می کند می بایست اصلاح و بازنگری شود و چنین نگاهی به سلامت در علم ارتقای سلامت ریشه دارد. من بر این باور هستم که تمام ساختارهای قانون گذار می بایست از حضور کارشناس ارتقاء سلامت یا جامعه شناس سلامت و علوم مرتبط بهره مند باشند و این موضوع به هیچ وجه یک موضوع صنفی نیست. بازهم تاکید می کنم هر نهاد یا مجموعه ای که در ارتباط با مسائل تصمیم می گیرد می بایست به «سلامت زا» یا «بیماری زا» بودن تصمیم ها توجه کند.

محیط پیرامونی از مسائل مرتبط با ارتقاء سلامت

وی با بیان اینکه محیط پیرامونی از دیگر مسائل مرتبط با ارتقاء سلامت به حساب می آید افزود: محیط پیرامونی انسان ها باید خلق کننده و حامی سلامت باشد. نکته مهم و اساسی این است که سلامت انسان ها فقط به ژن محدود نمی شود بلکه محیطی که در آن متولد می شوند و رشد می کنند در شکل گیری شخصیت سلامت جسمی و اجتماعی و شغلی که انتخاب می کنند دخیل است. اگر انسان ها در محیطی قرار گیرند که نتوانند از دانش خود استفاده کنند آسیب می بینند. محیط پیرامونی انسان ها باید به نحوی باشد که رفتار انسان ها در آن شکل گیرد.

توجه علم ارتقاء سلامت به  مولفه های «دوستدار کودک» و «دوستدار سالمند» 

مدیر دفتر آموزش و ارتقا سلامت وزارت بهداشت با اشاره به مفهوم «محیط های حامی سلامت» اظهار کرد: به طور مثال افزایش سلامت ترافیکی به خیابان ها و خودروهای با استاندارد مشخص انسان ها و گواهینامه وابسته است که منجر به «خیابان ارتقادهنده سلامت»  “Healthy Street” می شود. شهروندان به تنهایی خیابان را نساخته اند بلکه پلیس راهنمایی و رانندگی و شهرداری در ساخت خیابان نقش دارند. اگر وضعیت خیابان ها به تصادف و آسیب کودکان منجر می شود به این دلیل است که خیابان دوستدار کودک نیست. مولفه هایی مانند «دوستدار کودک» و «دوستدار سالمند» در علم ارتقا سلامت در کانون توجه قرار می گیرد.

محیط های کاری حامی سلامت باشند

رضایی با بیان اینکه «محیط کار» نیز جزو محیط پیرامونی انسان ها محسوب می شود افزود: اگر محیط کار انسان ها به نحوی باشد که با چالش های فراوان مواجه شوند بر سلامت انسان ها اثرگذار است. اگر مسائل ایمنی در محیط کار رعایت نشود آسیب هایی برای انسان ها به ارمغان می آورد. به طور مثال آسیب هایی که برای معدنچی ها به تازگی اتفاق افتاد. پرسش «چرا انسان ها به دلیل کسب درآمد باید با مسائلی مانند شیمیایی شدن و از بین رفتن پوست مواجه شوند؟» مطرح شود. محیط کار انسان ها باید حامی سلامت باشد؛ مفهوم «حامی سلامت» دومین مفهومی است که در ارتقای سلامت از اهمیت فراوانی برخوردار است.

وی ادامه داد: سلامتی در محیطی که انسان ها در آن متولد می شوند و زندگی می کنند خلق می شود. محله ها  و اماکن مروج سلامت مکان هایی هستند که سلامتی خلق می کنند؛ به طور مثال هنگامی که به دنبال خرید یک خانه هستیم تلاش می کنیم محله ای را انتخاب کنیم که در محیطی سالم قرار داشته باشد تا از آسیب به اعضای خانواده خود جلوگیری کنیم. محله محیط کار و شهر ارتقای سلامت محیط هایی هستند که سلامتی در آن جاری است.

شهری سالم است که…

این متخصص بیماری های عفونی با بیان اینکه هنگامی که از سلامت سخن می گوییم منظور و هدف فقط انسان ها نیستند تاکید کرد: هنگامی یک شهر سالم قلمداد می شود که حیوانات و گیاهان آن در معرض خطر انقراض و بیماری نباشند؛ هوایی که شهروندان آن تنفس می کنند هوای پاک باشد. شهری سالم است که آب های زیرزمینی پایدار و سالم داشته باشد و کسی ترک تحصیل نمی کند و هیچ کس تنها نیست و به دلیل سالمندی یا معلولیت رنج مضاعف اجتماعی نمی کشد. هنگامی به شهری سالم و ارتقادهنده سلامت دست می یابیم که سلامتی در آن برای انسان حیوان و محیط زیست خلق شود. طی ۳ دهه اخیر مفهوم سلامت واحد «سلامت انسان جدا از سلامت حیوانات و محیط زیست پیرامون او نیست» مطرح شده است؛به طور مثال هوای شهر تهران در پاییز آلوده می شود و رفته رفته به سمت آلوده شدن هوا می رویم و تمام انسان ها نسبت به آلاینده ها و تاثیر آن بر سلامت احساس نگرانی می کنند. سلامت انسان ها در مواجهه با محیط زیست در معرض بهبود یا بدترشدن قرار دارد؛ هنگامی که از شهر سالم سخن می گوییم تمام ابعاد آن یعنی انسان حیوان و گیاهان باید سالم باشند.

ارائه شیوه نامه محله ارتقاءدهنده سلامت به دانشگاه های علوم پزشکی

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت افزود: شیوه نامه محله ارتقادهنده سلامت را  در اختیار دانشگاه های علوم پزشکی قرارداده ایم و با همکاری وزارت کشور یعنی شهرداری ها و سازمان هایی مانند بسیج مدارس و مساجد که در سازوکار محله ها نقش دارند به موضوع محله های ارتقادهنده سلامت ورود می کنیم.

وی با بیان اینکه «سواد سلامت» از دیگر مولفه های مرتبط با موضوع ارتقای سلامت است تصریح کرد: ارتقای سلامت از عوامل اجتماعی فرهنگی و اقتصادی موثر بر سلامت آغاز می شود و با توجه به نیازها و چالش های موجود از دو مسیر برای حل مسائل گام برمی دارد. آموزش یکی از مسیرهای حل مسائل است و افرادی که دانش و مهارت بیشتری دارند یا نسبت به یک موضوع آگاه تر و حساس تر هستند در این مسیر تربیت می شوند.

رضایی درباره مسیر دوم حل مسائل و چالش ها توضیح داد: مسیر دیگر مسیری است که شرایط می بایست حامی شکل گیری رفتارهای سالم باشند؛ مشوق ها جرایم خدمات باید به نحوی باشند که سبب دست یابی افراد به سلامت شوند.

«سواد سلامت» چیست؟

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت افزود: دو مسیری که برای حل چالش ها و مشکلات وجود دارد در یک نقطه به یکدیگر می رسند و این نقطه «سواد سلامت» نام دارد که تبلور عملی دانسته ها است. هنگامی که آموزش به میزان کافی ارائه شود و شرایط به نحوی باشد که از سلامت حمایت کند جامعه توانمند دست یافتنی می شود. جامعه توانمند جامعه ای است که «مسیر سلامت» و انتخاب سلامت زا را در مواجهه با دوراهی های سلامت زا و آسیب زا انتخاب می کند و شهروندان آن جامعه حامی یکدیگر هستند.

وی با بیان اینکه فردگرایی در جوامع غربی در کانون توجه قراردارد توضیح داد: جوامع شرقی به فردگرایی محض توجه نمی کنند. جوامع شرقی بر این باور هستند که نه تنها فرد باید سالم باشد بلکه فرهنگ سلامت و سلامت اجتماعی نیز با مشارکت به دست می آید و در قبال جامعه نیز مسئولیت اجتماعی برعهده دارد. امروز دیدگاه ترکیبی «فردگرایی» و «جمع گرایی» مطرح می شود؛ منظور از این دیدگاه این است که افراد جامعه از سلامت برخوردارند و نسبت به اطرافیان خود حساس هستند و در قبال آنها احساس مسئولیت می کند. در چنین شرایطی مشارکت اجتماعی شکل می گیرد.

رضایی گفت: به منظور تحقق جامعه توانمند و افزایش سواد سلامت از مشارکت اجتماعی برای آموزش مشارکتی و محیط حامی سلامت بهره می گیریم. در چنین شرایطی هم افراد و هم جامعه از سلامت برخوردار هستند و مشارکت اجتماعی به شکل گیری رفتار و سبک زندگی سالم کمک می کند. بنابراین اگر خواهان تحقق رفتار سالم در جامعه  هستیم نباید انتظار داشته باشیم که با تربیت تعداد محدودی بتوانیم به جامعه ای با رفتار سالم دست یابیم. رفتار سالم در یک محیط با قوانین سلامت زا و مشارکت اجتماعی شکل می گیرد.

تاریخچه تشکیل «دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت»

وی با اشاره به تغییر نام «دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت» در گذر زمان توضیح داد: نام دفتر آموزش و  ارتقای سلامت وزارت بهداشت در گذشته «آموزش بهداشت همگانی» بود. پایه گذاری تشکیل وزارت بهداشت در سال ۱۳۰۵ صورت گرفت و پیش از اینکه به یک وزارتخانه تبدیل شود یکی از ادارات زیرمجموعه وزارت کشور بود. دفتر آموزش بهداشت همگانی نیز نخستین اداره ای بود که در وزارت بهداشت ایجاد شد و برای سوق دادن مردم به سوی رفتارهای بهداشتی تلاش می کرد. پس از مدتی اداره های دیگر وزارت بهداشت مانند «اداره بیماری ها» ایجاد شدند و علیه بیماری های مختلف مانند شپش و مالاریا مبارزه کردند.

رضایی ادامه داد: چند سال پس از تاسیس اداره بیماری ها «اداره بهداشت محیط» در وزارت بهداشت ایجاد می شود اما منظور از محیط سالم در آن بازه زمانی به معنای محیط ارتقادهنده سلامت نبود؛ بلکه مفهوم و منظور آنها محیطی عاری از میکروب بود. در آن بازه زمانی بیماری های عفونی در کانون توجه قرار گرفتند؛ به طور مثال بیماری وبا در قرن گذشته بسیار شایع بود و مرگ ومیر ناشی از این بیماری بسیار زیاد بود. به منظور جلوگیری از شیوع بیماری وبا می بایست به آب کلر می زدند یا آن را می جوشاندند. بررسی عملکرد وزارت بهداشت درباره محیط بیانگر این است که دیدگاه آنها در آن زمان نسبت به محیط سلامت برگرفته از آنتی بیوتیک ها مواد شیمیایی و کلر بود.

مفهوم ارتقای سلامت در ۴۰ سال گذشته

وی افزود: هنگامی که بحث ارتباطات سلامت مطرح شد نام دفتر «آموزش بهداشت همگانی» به «دفتر ارتباطات و آموزش» تغییر کرد. مفهوم ارتقای سلامت در ۴۰ سال گذشته در کانون توجه قرار گرفت و افرادی با هدف ارتقاء سلامت تربیت شدند. ورود علم ارتقا سلامت به کشور زمانبر بود و این علم حدود ۲۰ سال پیش به کشور وارد شد. پس از ورود علم ارتقای سلامت به کشور دفتر ارتباطات و آموزش به دفتر آموزش و ارتقای سلامت تغییر نام داد.

این متخصص بیماری های عفونی ادامه داد: در حال حاضر بشر فقط به دنبال آموزش صرف نیست بلکه به این نتیجه رسیده که با تغییرات رفتارشناسی در مقوله آموزش نمی تواند به سلامت دست یابد؛ بلکه انقلابی به نام ارتقای سلامت رخ داده است. نگاه و دیدگاه ارتقای سلامت به سلامت دیدگاهی اجتماعی است.

«اجتماعی سازی سلامت»؛ عبارتی اشتباه

رضایی با بیان اینکه برخی از «اجتماعی سازی سلامت» سخن می گویند تصریح کرد: من بر این باور هستم که عبارت اجتماعی سازی سلامت عبارتی اشتباه است؛ چرا که سلامت بالذاته یک پدیده  اجتماعی است و اجتماعی خلق می شود و نیازی نیست اجتماعی شود چون هست. این رویکرد و دیدگاه که اجتماع را به حرکت دربیاوریم و تمام اعضا به وظایف خود عمل کنند تا سلامت خلق شود فرایند ارتقای سلامت است که برخی به آن اجتماعی سازی سلامت می گویند و این تغییر واژه ها گاهی کار را پیچیده تر می کند. سلامت یک پدیده اجتماعی است و با سیاستگذاری های سلامتزا باید در  این مسیر گام برداریم.

وضعیت نامطلوب کشورها در مواجهه با سواد سلامت

وی با بیان اینکه کشور ما هم مانند سایر کشورها در مواجهه با سواد سلامت به میزان مطلوب و سیستماتیک عمل نکرده است گفت: بررسی وضعیت سواد سلامت در جهان بیانگر این است که به طور متوسط یک نفر از هر ۲ نفر از سواد ناکافی سلامت برخوردار است. وضعیت سواد سلامت در اغلب کشورهای جهان مانند ژاپن آمریکا ایران تقریبا به یک نحو است و سواد سلامت یک نفر از هر ۲ نفر ناکافی است. آسیب های فرهنگی سلامت یکی از موانع افزایش سواد سلامت است و کشورها باید در مسیری گام بردارند که لایه های مختلف شکل دهنده سواد سلامت را در کانون توجه قرار دهند.

نهایی شدن برنامه ملی سواد سلامت در سال جاری 

سواد سلامت و واکسیناسیون اجتماعی

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه برنامه جامع سواد سلامت برای نظام سلامت در کشور وجود نداشت گفت: طی ۱۰ سال گذشته برخی کشورها نسبت به تنظیم برنامه جامع سواد سلامت برای نظام سلامت اقدام کرده اند. سال گذشته معاونت بهداشت با انجام یک کار علمی به تدوین برنامه سواد سلامت پرداخت و برنامه ملی سواد سلامت در سال جاری نهایی شد. هنگامی که برنامه ای جامع برای سواد سلامت وجود داشته باشد احتمال موفقیت در عرصه سواد سلامت افزایش می یابد. پرسش «چرا تعریف برنامه ملی برای سواد سلامت اهمیت دارد؟» را مطرح می کنم و در پاسخ به پرسش باید گفت با توجه به اینکه بشر با پاندمی ها بیماری ها نوپدید و بیماری های ناشی از سبک زندگی مدرن شهری مانند مصرف غذاهای پرکالری کم تحرکی و فضاهای پراسترس مواجه است تعریف برنامه ملی برای سواد سلامت از اهمیت فراوانی برخوردار است. به سواد سلامت «واکسیناسیون اجتماعی»  نیز می گویند زیرا از سلامت جامعه محافظت می کند و جامعه با سوادتر شانس سلامتی بیشتری دارد.

چالشی به نام «تب دنگی» و اهمیت سواد سلامت

وی در همین راستا با ذکر مثالی ادامه داد: به عنوان مثال شیوع بیماری تب دنگی در ۵۰ سال گذشته به شدت این روزها نبود و ایران نیز جزو آخرین کشورهای منطقه است که در آستانه گرفتار شدن به این بیماری قرار دارد. بنابراین با توجه به وضعیت بیماری ها روندی باید ایجاد کنیم که منجر به افزایش سواد سلامت شود.

خلق سواد سلامت از ۶ مسیر

این متخصص بیماری های عفونی درباره تعریف سواد سلامت گفت: سواد سلامت به معنی تبلور عملی دانسته ها است که از شش مسیر خلق می شود. برنامه ملی سواد سلامت باید به نحوی باشد که شش مسیر منتهی به صورت موازی هماهنگ و با قدرت مدیریت شوند.

وی با بیان اینکه آثار مکتوب منجر به افزایش سواد سلامت مردم می شود گفت: کتب بروشور جزوه و سایر آثار مکتوب سبب یادگیری مردم می شود و بررسی ها بیانگر این است که اغلب سبب فراگرفتن مطالب سودمند می شوند و به ندرت مطالب غیرمفید را آموزش می دهند.

بدآموزی آثار شبکه نمایش خانگی

رضایی با بیان اینکه رسانه های همگانی در افزایش سواد سلامت نقش بسزایی دارند خاطرنشان کرد: رسانه های همگانی مانند صداوسیما روزنامه ها و خبرگزاری ها در دسترس اغلب افراد جامعه هستند و می توانند عملکرد خوبی داشته باشند اما این رسانه های قدرتمند در صورتی که به خوبی استفاده نشوند ممکن است سبب بدآموزی شوند. متاسفانه برخی سریال ها و فیلم هایی که در شبکه نمایش خانگی عرضه می شوند در این روزها سبب بدآموزی هستند. به طوری که به عنوان مثال تمام کاراکترهای آثار نمایشی به راحتی از دخانیات استفاده می کنند که با مولفه های جامعه سالم در تضاد است.

بدآموزی مصرف دخانیات الکل و خشونت در شبکه نمایش خانگی

مدیر دفتر آموزش و ارتقا سلامت وزارت بهداشت ادامه داد: ترویج مصرف دخانیات نوشیدنی های الکلی و خشونت به راحتی در آثار نمایشی شبکه نمایش خانگی دیده می شوند و این آسیب فرهنگی قابل پیشگیری است و در عین حال نیز غیرقابل قبول است. گرچه شبکه نمایش خانگی از مهمترین راه های آموزش همگانی هستند اما با کج سلیقگی می توانند سبب بدآموزی نیز بشوند. جلوگیری از بدآموزی شبکه نمایش خانگی بسیار مهم است چرا که درنظر داریم در مسیر یک جامعه سالم گام برداریم.

الکل بی خطر نداریم

وی به مرگ ها و عوارض ناشی از مصرف نوشیدنی های الکلی اشاره کرد و گفت: براساس علم امروز الکل به عنوان یک سم شناخته شده و مصرف آن به هر شکل و هر مقدار معادل مصرف سم است. جدیدترین کتب پزشکی تخصصی قلب بیانگر این هستند که مصرف الکل به هر شکل و مقدار بی خطر نیست و الکل اساسا یک سم است. صرف نظر از مصرف الکل در برخی از کشورها به عنوان یک فرهنگ غذایی باید به این موضوع اشاره کرد که مصرف الکل در ایران و کشورهای اسلامی جزو فرهنگ غذایی نیست و از این منظر می توانیم جامعه سالم تری داشته باشیم و فرهنگ سلامت مان یک سرمایه ملی است.

وی با اشاره به آثار نمایشی گفت: متاسفانه آثار نمایشی مخالف با سلامت جامعه می توانند به جامعه آسیب وارد کنند. الکل بی خطر نداریم و اتانول و متانول هر دو سم هستند که با دوزهای متفاوت می توانند سبب مرگ شوند و متانول بسیار خطرناک تر است. الکل سبب آسیب به چشم کبد و مغز می شود؛  این در حالی است که کبد بار سلامت بدن را به دوش می کشد و تصفیه کننده بدن است اما برخی با مصرف الکل که سم شناخته شده ای است به آن آسیب می زنند.

شبکه های اجتماعی ملغمه ای از رفتار درست و نادرست

لزوم بازنگری در قوانین شبکه های اجتماعی ارتقا دهنده سلامت

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ادامه داد: شبکه های اجتماعی نیز در ترویج رفتار غلط بسیار نقش دارند و می توانند سبب آموزش و یا بدآموزی شوند. شبکه های اجتماعی ملغمه ای از اطلاعات درست و نادرست هستند و اگر کاربران آنها فاقد سواد رسانه ای باشند تمام اطلاعات را باور می کنند و نمی توانند شایعه را از مطلب درست تشخیص دهند. محیط مجازی و شبکه های اجتماعی مانند محیط فیزیکی می بایست ترویج دهنده سلامت باشند.

رضایی در مورد این که شبکه های اجتماعی ارتقادهنده سلامت نیز به قوانین نیاز دارند گفت: شبکه اجتماعی ارتقادهنده سلامت به قانون نیاز دارد و این موضوع در سطح جهان مطرح است. قوانین مرتبط به شبکه های اجتماعی و فضای مجازی می بایست مورد بازنگری قرار گیرد؛ به طور قطع کسانی که محتوای حامی سلامت می سازند با افرادی که محتوای آسیب رسان به سلامت تولید می کنند متفاوت هستند و نیاز به جرم انگاری دقیق دارد.

غفلت از سواد رسانه ای در کشور

وی با بیان اینکه سواد رسانه در کشور مورد غفلت واقع شده توضیح داد: «سواد رسانه» یکی از واحدهای درسی پایه دهم مدارس کشور است. اما آیا فقط دانش آموزان پایه دهم به درس سواد سلامت نیاز دارند و سایر مقاطع به این درس نیاز ندارند؟ کودکان از سنین پایین از گوشی استفاده می کنند و دانش آموزان دبستانی نیز جزو کاربران شبکه های اجتماعی هستند. با توجه به این شرایط باید گفت که تمام افراد به سواد رسانه ای نیاز دارند.

تربیت سفیران سلامت و برنامه ریزی برای نهضت سواد سلامت آموزی

رضایی با بیان اینکه نسبت به تربیت سفیران سلامت اقدام کرده ایم تصریح کرد: برخی دانش آموزان سفیر سلامت هستند. وزارت بهداشت نمی تواند نقشی در زمینه تالیف کتب درسی دانش آموزان داشته باشد اما با همکاری مشترک با وزارت آموزش و پرورش می تواند در جهت افزایش سواد سلامت دانش آموزان گام بردارد. وزارت بهداشت با همکاری اساتید دانشگاه ها توانسته است درس نامه آموزشی سواد رسانه به جامعه را تنظیم کند؛ این درس نامه نهایی شده و ابلاغ گردید. همچنین درنظر است طی برنامه ای هماهنگ با همکاری با سایر ارگان ها به افزایش سواد سلامت چیزی شبیه نهضت سواد آموزی سلامت بپردازیم.

شایعه هایی که «جان» می گیرند

این متخصص بیماری های عفونی ادامه داد: در گذشته برنامه ارتقای سواد رسانه در کشور وجود نداشت. پس از فروکش نسبی کرونا طی ۳ سال گذشته توانسته ایم به موضوع سواد رسانه ورود کنیم. وضعیت نامناسب سواد رسانه به نحوی است که به وضوح تحت آسیب های آن قرار می گیریم؛ به طور مثال در دوران کرونا از سوی گروه های ضد واکسن شایعه می شد که از واکسن زدن خودداری کنید و واکسن می تواند به سلامتی انسان ها آسیب بزند و همین شایعه باعث شد برخی افراد واکسن نزده و جان خود را از دست بدهند.

افزایش سواد رسانه باید در کانون توجه کشور قرار گیرد

وی با بیان اینکه شایعات می توانند جان انسان ها را بگیرند افزود: اینکه انسان ها بتوانند شایعه را از خبر متقن تشخیص دهند یا یک مطلب زرد را از مطب علمی تمیز دهند در سواد رسانه ای ریشه دارد. افزایش سواد رسانه باید در کانون توجه کشور قرار گیرد و افزایش سواد رسانه ای یک سرمایه است. دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت طی ۳ سال گذشته به موضوع سواد سلامت ورود کرده و با تنظیم درس نامه سواد سلامت می توانیم به طور بهتر در مسیر ارتقای سلامت گام برداریم. سواد رسانه باید در کانون توجه قرار گیرد؛ چرا که سواد رسانه ای قلب مدیریت شایعه ها و اینفودمی است. وقتی با نگاه ارتقاء سلامت به موضوع سواد سلامت نگاه می کنیم باید گفت که سلامت در دل مردم با مشارکت اجتماعی خلق می شود.

رضایی ادامه داد: همه گیری بیماری ها به دلیل گسترش یک میکروب در جامعه اتفاق می افتد؛ به طور مثال یک غذای آلوده سبب انتقال بیماری می شود. علاوه بر همه گیری بیماری ها با موضوع «اطلاعات غلط» مواجه هستیم. اگرچه ویروس یا میکروب در بروز اطلاعات غلط نقش ندارند اما اقداماتی مانند کلیک اشتباه ارسال یک پیام با محتوای اشتباه یا شایعه ها سبب ترویج اطلاعات غلط می شوند. شایعه ها اطلاعاتی غلط و بدون برخورداری از منابع موثق هستند که قابلیت رشد و انتشار دارند. در واقع شایعه ها میکروب های فضای ذهنی انسان ها هستند.

 وی افزود: انسان ها در مواجهه با بیماری ها از بهداشت محیط بهداشت فردی و واکسیناسیون بهره می برند و در مواجهه با شایعه ها می توانند از سواد رسانه ای بهداشت رسانه و واکسیناسیون اجتماعی  که به آن «سواد سلامت» می گویند بهره جویند. ساخت واکسن اجتماعی به اساتید فضای آموزشی و شرایطی  نیاز دارد که بتوانند سواد سلامت را منتقل کند.

رضایی با بیان اینکه «گفتمان جامعه» چهارمین عامل ارتقای سواد سلامت است توضیح داد: داوطلبان سلامت افرادی هستند که گفتمان سلامت را در جامعه ایجاد می کنند. هنگامی که در جامعه ای حضور داشته باشیم که تمام افراد آن حرف اشتباهی را به زبان می آورند ناخودآگاه از آنها فرا می گیریم. هنگامی که از ضرورت برنامه ملی سواد سلامت سخن می گوییم منظور این است ستون هایی که منجر به سواد سلامت می شوند در کانون توجه قرار گیرند و لذا باید در تقویت برنامه داوطلبان سلامت سرمایه گذاری بیشتری شود. دفتر آموزش و ارتقای سلامت امروز داوطلبان ۱۳گانه را دارد که چندین میلیون نفر جمعیت دارای انگیزه هستند و سفیران سلامت دانش آموزی و دانشجویی بخشی از این جامعه میلیونی هستند.

نقش پزشکان و پرستاران در افزایش سواد سلامت مردم 

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت درباره پنجمین مولفه اثرگذار در افزایش سواد سلامت نیز به تیکسر گفت: پزشکان و پرستاران نیز راه یادگیری و ا افزایش سواد سلامت مردم هستند. هنگامی که اعضای جامعه به یک پزشک مراجعه می کنند با توجه به اعتمادی که به او دارند معمول بر این است که حرف هایش را می پذیرند. به طور مثال اگر یک پزشک به اشتباه به بیمار خود اظهار کند که شام را دیرهنگام میل کند؛ اظهار نظر پزشک بر باور و دیدگاه بیمار اثر می گذارد. تمام تیم بهداشت و درمان از جمله مراقبان سلامت پزشکان پرستاران و دانشجویان رشته های علوم پزشکی در شکل گیری باورها نقش دارند و باید نسبت به مسائل سواد سلامت آگاه باشند. با توجه به نقش دانش آموختگان رشته های علوم پزشکی بر باورهای مردم واحدهای درسی سواد سلامت برای دانشجویان رشته های علوم پزشکی می بایست ارائه شود.

جای خالی «سواد سلامت» در واحدهای درسی دانشجویان علوم پزشکی

وی ادامه داد: متاسفانه واحد درسی سواد سلامت برای دانشجویان رشته های علوم پزشکی ارائه نمی شود؛ این در حالی است که کادر درمان می بایست در آموزش بیماران مهارت داشته باشند. پزشکان دو عملکرد «رفتار درمانی» و «دارودرمانی» دارند و تجویز دارو فقط یک بخش از عملکرد پزشک محسوب می شود. توصیه های پزشکی مبنی بر انجام و اجتناب از برخی کارها جزو رفتاردرمانی به حساب می آید و پزشکان باید بدانند که چگونه یک مساله را بیان کنند. پزشکان با اصول سواد سلامت باید بدانند که چگونه یک مطلب را به زبان ساده بیان کنند تا برای مردم قابل درک باشد.

هر گفتمانی «آموزش» نام ندارد

رضایی با بیان اینکه هر گفتمانی «آموزش» نام ندارد توضیح داد: گفتمان آموزش باید در مسیر تغییر رفتار قرار گیرد؛ به طور قطع تمام افراد جامعه از گروه ‎ های مختلف و با سبک زندگی متفاوت به پزشکان مراجعه می کنند. به طور مثال برخی تا صبح بیدارند و روزها می خوابند و برخی زود به تخت خواب می روند و صبح زود بیدار می شوند. پزشکان باید بدانند که انسان ها ربات نیستند و مانند آنچه که پزشک تجویز کرده عمل نمی کنند. پزشکان پرستاران و مراقبان سلامت باید علاوه بر شرح حال پزشکی و سابقه دارویی بیمار شرح حال آموزشی بیمار را نیز بپرسند و بر مبنای شرح حال بیمار و در نظر گرفتن موانع رفتاری توصیه های خود را مطرح کنند و بیمار را در مسیر شکل گیری رفتار سالم مورد نظر حمایت و هدایت کنند.

وی ادامه داد: پزشکان برای شکل دهی رفتارهای بیماران باید نسبت به موانع رفتاری آنها اگاه باشند. به طور مثال اگر یک پزشک به یک بیمار پیاده روی صبح هنگام را توصیه کند اما آن بیمار از پیاده روی صبحگاهی به دلیل مسائل مختلف واهمه داشته باشد به طور قطع هیچ گاه صبح ها پیاده روی نمی کند.

پیچیدگی های فراوان سواد سلامت

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت گفت: هنگامی که از سواد سلامت به عنوان یکی از فرایندهای ارتقادهنده سلامت سخن می گوییم عوامل موثر بر سواد سلامت را در کانون توجه قرار داده ایم. دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت طی ۳ سال گذشته نسبت به تنظیم سند ملی سواد سلامت  اقدام کرده چرا که سواد سلامت با پیچیدگی های فراوانی روبرو است. سواد سلامت فقط انتشار یک فیلم یا کتاب نیست که  سواد سلامت با انتشار آن افزایش یابد. هنگام ارتقای سواد سلامت می بایست جامعه و جایگاه آن ارزیابی شود.

4 بعد سواد سلامت

رضایی با بیان اینکه سواد سلامت دارای چهار بعد است توضیح داد: سواد سلامت فردی سواد سلامت گروه و اجتماع سواد سلامت سازمانی و سواد سلامت جامعه و سیاستی است.

وی درباره سواد سلامت سازمانی گفت: سواد سلامت سازمانی مهم است. سازمان با سواد سلامت چه سازمانی است؟ یک بیمارستان باید ارتقادهنده نظام سلامت باشد؛ یعنی بیمارستان در مسیر سلامتی چنان طراحی شود که کارکنانش بیماران و ملاقات کنندگانش جامعه اطراف و خدمت گیرنده اش سالم باشند دقت کنید که بیمار سالم را مطرح می کنیم و این مفاهیم مهم هستند. پرسنل آن باید غربالگری های سلامت را در زمان مناسب انجام دهند. محیط بیمارستان و محیط پیرامونی بیمار و اطرافیان آنها باید سالم باشد. محیط بیمارستان باید به نحوی باشد که اطرافیان بیمار به دلیل همراهی وی به بیماری مبتلا نشوند. بیمارستان سالم باید از سواد سلامت حمایت کند و شرایط باید به نحوی باشد که افراد جامعه رفتار سالم از خود نشان دهند.

«هنر»؛ ظریف ترین و موثرترین ستون سواد سلامت

رضایی درباره هنر به عنوان ششمین و ظریف ترین ستون سواد سلامت نیز اظهار کرد: کشورهای جهان به ششمین ستون سواد سلامت کمتر توجه کرده اند و این موضوع به هیچ وجه آنگونه که باید در کانون توجه کشورها قرار نگرفته است و آن هنر است. هنر قوی ترین و نافذترین مولفه موثر در شکل گیری سواد سلامت است. هنرمندی که سواد سلامت دارد و می تواند برای دوستان همکاران و خانواده و اعضای جامعه سواد سلامت خلق کند. هنرمندان با قلم جادویی خود می توانند در سطوح «آگاهی» و «نگرش» ورود کنند؛ چه بسا افرادی که با دیدن یک فیلم سینمایی اشک ریخته اند و از انجام یک کار اشتباه اجتناب کرده اند و چه بسا افرادی که با دیدن یک تیزر چند دقیقه ای مصرف سیگار را ترک کرده اند. هنر می تواند سبب تحقق مولفه های بسیاری شود و به دلیل اینکه کشور ایران مهد هنر در بسیاری از رشته ها است می تواند از این مولفه استفاده کند.

اهمیت ورود هنرمندان به موضوع «سواد سلامت»

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در بخش پایانی صحبت هایش همچنین تاکید کرد: کارگروه فرهنگ سلامت کشور در سال ۱۴۰۲ به ابلاغ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت و در یکی از جلسات آن تصمیم  بر این شد که «جشنواره هنر و سواد سلامت» برگزار شود و هنرمندان نیز آثار مرتبط با سواد سلامت را عرضه کنند. اختامیه نخستین دوره جشنواره هنر و سواد سلامت ۱۴ آبان ماه سال جاری  برگزار شد و یک رویداد بزرگ در زمینه ارتقای سواد سلامت کشور بود به شرط آنکه محدود به برگزاری یک رویداد نشود. ما در کارگروه فرهنگ سلامت خواهان ورود هنرمندان به موضوع سواد سلامت هستیم و هنرمندان یادآوری می کنم که بدون شک یکی از بازوهای مهم جامعه سالم و پرچم دار سلامتی هستند.

پایان خبر تیکسر