معادله سلطه فناورانه – تیکسر

به گزارش تیکسر، محمدجواد اخوان در یادداشتی در سرمقاله روزنامه جوان نوشت:

مطالعه تاریخ پانصدساله اخیر نشان می‌دهد، یکی از مهم‌ترین پیشران‌های توسعه نفوذ و قدرت استعمارگران، دانش و به‌ویژه فناوری بوده است. توسعه دریانوردی نوین مسیر ورود غربیان به سرزمین‌های دیگر را هموار کرد، ماشین چاپ اندیشه غرب را به جهان بسط داد، تسلیحات گرم، سلطه نظامی آن‌ها را بر اقصی‌نقاط عالم گسترش داد و فناوری‌های دیگر، غرب را قدرت برتر اقتصادی و سیاسی دنیا کرد. در ادوار اخیر فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی همین نقش را ایفا کرده و عملاً مرزهای سیاسی و استقلال ملت‌ها را کمرنگ کرده است. 

روشن است که توسعه فناوری هم منافع صاحبان آن را فراهم آورده و هم برتری نسبی خاصی برای آنان ایجاد کرده است. بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند که مسیر علمی عملاً در جهتی حرکت می‌کند که صاحبان فعلی قدرت علمی در دنیا می‌خواهند و سرمایه‌گذاری‌های آنان عملاً در حوزه‌هایی که به منافع خاص آن‌ها نزدیک‌تر است، رخ می‌دهد. از طرفی نگاه غرب به مقوله فناوری‌های راهبردی، همواره انحصاری بوده و غربیان تلاش کرده‌اند با ابزارهای مختلف مانع از پایان این انحصار شوند. 

مثال بارز این انحصارطلبی را می‌توان در محاکمه و اعدام آقا و خانم روزنبرگ در یکی از جنجالی‌ترین محاکمات تاریخ جنگ سرد مشاهده کرد. ماجرا از این قرار بود که از این خانم و آقا گناه نابخشودنی سر زده بود و یکه‌تازی اتمی امریکا در جهان را پایان داده بودند. دولت امریکا این زن و شوهر کمونیست را متهم کرد که فرمول سلاح اتمی را در اختیار شوروی قرار داده‌اند و سبب شده‌اند که سلاحی که مزیت امریکا در جنگ سرد بود، دست اغیار بیفتد. بعدها امریکایی‌ها از طریق معاهداتی همچون NPT تلاش کردند که در بازار سلاح اتمی «دست زیاد نشود» و یکی از ابزارهای رسانه‌ای غربی‌ها برای توجیه این انحصارطلبی علمی همیشه ترساندن مردم جهان از افتادن سلاح اتمی در دست گروه‌های تروریستی بوده است. 

ساختار پیشرفت‌های فناورانه خصوصاً در فناوری‌های برتر و راهبردی، عمدتاً بر این منوال بوده است که پیشران‌های اصلی جهت‌دهی به تحقیقات و سرمایه‌گذاری بر اساس اهداف و نیازهای نظام سرمایه‌داری غربی بوده و با جذب نخبگان از سراسر دنیا، عملاً مانع ایجاد قطب‌های مستقل یا گریز از مرکز علمی در کشورهای پیرامون شده‌اند. همچنین در جاهایی که این انحصار به دلیلی در معرض خطر قرار گرفته است از طریق معاهدات و کنوانسیون‌ها آن را در مدار خاصی محدود کرده‌اند. 

به‌عنوان نمونه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی همچون فضای مجازی و نیز هوش مصنوعی در همین چارچوب قابل ارزیابی است. در موضوع فضای مجازی، کشورهای غربی با هر ابزاری اراده خود را بر سکو (پلت‌فرم)‌های اصلی حاکم می‌کنند، اما شبکه‌های فراملی غربی خارج از اراده دولت‌های غیرغربی به‌راحتی امکان توسعه می‌یابد. در مورد استارلینک می‌توان دید که چگونه به‌سادگی پروتکل‌های اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) را دور می‌زند و حق حاکمیت کشورهای غیرغربی را نقض می‌کند. در خصوص هوش مصنوعی هم اگر غرب احساس کند قدرت رقابتی جدی در حال شکل‌گیری است با ابزار مختلف آن را مهار خواهد کرد. 

حال در برابر این سلطه جهت‌دار فناورانه چه باید کرد؟ پیشنهاد برخی مقهور و تسلیم شدن و پذیرفتن انفعالی آن است. رهبر معظم انقلاب‌اسلامی سال‌ها پیش در مورد این نگاه می‌فرمایند: «این استدلال، که، چون دشمن پیشرفت می‌کند، پس ما بیاییم هر مانعی را از جلوِ راهش برداریم، منطقی نیست. این مانع، علی‌العجاله مانع است. مثل این است که دشمن تا مرزهای ما پیش آمده، آن‌وقت بگوییم، ما که نمی‌توانیم بیشتر از دو ساعت مقاومت کنیم، پس برویم! نه آقا! این دو ساعت را مقاومت کنید، شاید پیروز شدید. این چه حرفی است؟!»

باید ظرفیت‌های دانشی و فناورانه خودی را برتری داد و موازنه فعلی را – که به سود طرف مقابل تثبیت‌شده- بر هم زد. در جاهایی – به‌ویژه در لبه فناوری‌های نو- لازم است سرمایه‌گذاری‌های خاصی رخ دهد تا پیش از آنکه جریان اصلی قدرت بر آن مناسبات جهت‌دار خود را حاکم کند، رشد شتابناکی صورت گیرد و مانع از شکل‌گیری انحصاری جدید شود. قدرت دیپلماتیک هم باید به کمک آید تا هم ائتلافی از کشورهای غیرغربی در همکاری‌های فناورانه شکل گیرد و هم مسیر تحمیل معاهدات ظالمانه احتمالی برای تحدید پیشرفت کشورهای مستقل مسدود شود. فرصت زیادی برای تغییر این معادله تحمیلی نداریم، چنانکه مولا امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «قُرِنَتِ الْهَیبَهُ بِالْخَیبَهِ، وَ الْحَیاءُ بِالْحِرْمَانِ؛ وَ الْفُرْصهُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیرِ. ترس قرین نومیدی است و شرم، موجب محرومی است و فرصت می‌گذرد، چونان که ابرها می‌گذرند. پس فرصت‌های نیکو را غنیمت شمرید.»

پایان خبر تیکسر