دالان تورانی ـ زنگزور؛ کدامیک جعلی هستند؟

۱.واژه توران
منطقه توران چه در منابع اساطیری و چه در کُتب باستانی مانند اوستا،بخشی از ایران در کرانه رود جیحون و در آسیای مرکزی است و در قلمرو کشور دیگری غیر از ایران نبوده است.در کعبه زرتشت، از توران به عنوان جزء ایالت‌های ایران یاد شده و کهن‌ترین منبع که به منطقه توران اشاره می‌کند کتاب زرتشتیان یعنی اوستا است و تمامی تورانیان در این کتاب، نام‌های ایرانی دارند.در کتاب‌های پهلوی نیز نام‌های تورانیان همه ایرانی است و در شاهنامه هم نام‌هایی مانند پشنگ و ارژنگ، افراسیاب، گرسیوز، تائید می کند که اهالی توران، «ایرانی» بوده‌اند.فردوسی در شاهنامه اینگونه نقل می کند که فریدون پادشاه ایران سه فرزند به نام های ایرج،تور و سلم داشت و ایران را میان این سه فرزند تقسیم کرد.بخش های غربی را که عمدتا عرب زبان بودند تا مرزهای روم(ایتالیای امروز)، به سلم داد؛بخش های شمال جیحون که عمدتا ترک زبان بودند را به تور بخشید که توران نامیده شد و بخش های مرکزی و جنوبی را به ایرج داد؛بنابراین مردم ایران با سه قلمرو مختلف، به عنوان یک ملت و از نوادگان فریدون  محسوب می‌شدند
فریدون فرّخ سه فرزند داشت
که از تیکسر هر سه به دل بند داشت
بر ایشان زمین را به سه بخش کرد
ز شاهی رخ هر یکی رخش کرد
به سلم دلیر آمد از بخش روم
همه کشور خاور و مرز و بوم
دگر ماورالنهر و ترکان و چین
به تور دلیر اوفتاد آن زمین
وزآن بخش ایران به ایرج رسید
کجا تخت ایران مر او را سزید
ز جیحون برو تا به دریای پارس
همان کوفه از مرز ایران شناس
دگر آذرآبادگان هرچه هست
از ایران شمارد هُشیوار و مست
در این شعر مشخص است که چه مناطق غربی که عمدتا عرب زبان بودند و چه مناطق شمال جیحون تا چین که عمدتا ترک زبان بودند،همه در قلمرو ایران قرار داشتند و اگر هم جنگی میان آنها در می گرفت،ماهیت «درون ایرانی» داشت.

اما واژه توران یا تورانیسم که با نام پان‌تورانیسم هم شناخته می‌شود واژه ای است که توسط یک فرد مجارستانی ۵۰ سال پیش از جنگ جهانی اول و برای مقابله با اسلاویسم و  ژرمنیسم(۱۸ ۳۹ ) ساخته شد.در آن مقطع هدف مجارستانی‌ها، اتحاد با کشورهای ترک‌زبان مانند عثمانی، زیر سایه امپراتوری تزار روسیه بود.متعاقبا در اوایل سده بیستم برخی از اندیشمندان و سیاستمداران ترکیه و تاتارستان در تعریف توران آن را تبدیل به وسیله‌ای برای توجیه پانترکیسم کردند و این منطقه اساطیری را  به همه کشورهایی که در آن به ترکی سخن گفته می­شود،تعمیم دادند.طبق این ادبیات سیاسی، پان تورانیسم به اندیشه متحد کردن همه ترکان جهان و سرزمین‌های آنان اطلاق شد.

بعد از جنگ ۴۴ روزه بین آذربایجان و ارمنستان و مطرح شدن نام گذرگاه زنگزور به عنوان مسیر متصل کننده آذربایجان به نخجوان،عوامل و رسانه های پان ترکیسم در خارج از ایران،این مسیر را «کریدور تورانی» یا «کریدور ترک» نامیدند و برخی از افراد در ایران نیز سهوا از این ادبیات جعلی استفاده کردند. هدف پان ترکیسم با ترویج واژه توران،نفی حاکمیت ملی ارمنستان بر این منطقه و القای حاکمیت ترکها یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان بر آن بود. بنابراین عبارت کریدور یا دالان تورانی،یک عبارت جعلی است و با یک جستجوی ساده در فرهنگ نامه های مختلف و فضای مجازی،می توان دریافت که این عبارت تا قبل از جنگ دوم قره باغ،مطرح نبوده و در این مقطع با هدف ترویج پان ترکیسم،جعل و وارد ادبیات سیاسی شده است.

۲.زنگزور
زنگزور نام منطقه ای است که تا انعقاد قراردادهای ننگین گلستان و ترکمانچای در قلمرو ایران قرار داشت و در سال ۱۸۶۸ توسط امپراتوری تزاری روسیه در بخش جنوبی ارمنستان ایجاد شد؛سیونیک،نام ارمنی،منطقه زنگزور است.پس از انقلاب شوروی در سال ۱۹ ۱۷ و سرنگونی امپراتوری تزاری، زنگزور بین جمهوری‌های اول ارمنستان و آذربایجان مورد مناقشه قرار گرفت و منشاء جنگ های آنها بود. با تاسیس اتحاد جماهیر شوروی، بخش‌هایی از قره باغ به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست و بخش زنگزور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد (قره باغ: پیشینه تاریخی و … ، بهرام امیراحمدی). در سال ۱۹۱۸ میلادی به دستور لنین، قفقاز به سه جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان تقسیم و در سال ۱۹ ۲۳ قره باغ به عنوان ولایت خودمختار آذربایجان اعلام شد و زنگزوز نیز در تمامیت ارضی ارمنستان باقی ماند( قضیه ناگورنو قره باغ، محمد جواد کمالیان).

بعد از فروپاشی شوروی و جنگ های اول و دوم قره باغ،بالاخره در پایان اجلاس چهارجانبه پراگ(ششم اکتبر ۲۰۲۲)،جمهوری های آذربایجان و ارمنستان بیانیه‌ای مهم، مبنی بر به‌رسمیت شناختن تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر صادر کردند و ارمنستان، تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان به مساحت ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع ، شامل قره‌باغ و همچنین آذربایجان، قلمرو ارمنستان با ۲۹۸۰۰ کیلومتر مربع، شامل زنگزور را به رسمیت شناختند (مناقشه قره باغ از آغاز تا پایان،محسن پاک آیین).این شواهد تاریخی نشان می دهد که زنگزور نه تنها یک منطقه جعلی نیست بلکه دارای هویت تاریخی بوده و همواره به عنوان بخشی از تمامیت ارضی ارمنستان،به رسمیت شناخته شده است.هدف پان ترکیسم از جعلی اعلام کردن منطقه زنگزور،نفی حاکمیت ارمنستان بر این منطقه و زمینه سازی برای استفاده ترکیه و آذربایجان از آن به عنوان یک منطقه آزاد بین المللی و نه در تمامیت اضی ارمنستان،است.

با توجه به مراتب فوق، وظیفه پاسداران ایرانیت،بخصوص صدا وسیما، صاحبان قلم و سخن و اصحاب محترم رسانه، این است که مراقب باشند تا سهوا، مُروج واژه ها یا عباراتی که اغیار برای سوء استفاده های قومی بهره می گیرند، نبوده و از واژه های واقعی و مانوس با ادبیات ایرانی برای نامیدن مناطق خاص، استفاده نمایند.

311311