گواهی گواهان یعنی چی

گواهی گواهان، که به آن شهادت شهود هم می گویند، یعنی یک نفر که غیر از طرفین دعواست، چیزی رو که دیده، شنیده یا حس کرده، برای دادگاه تعریف کنه. این کار یکی از مهم ترین راه ها برای اثبات یک ادعا توی پرونده های حقوقی و کیفریه.

تاحالا شده فکر کنید اگه یه نفر بتونه بیاد و هرچی دلش خواست تو دادگاه بگه، چه بلایی سر پرونده ها میاد؟ خب، خبر خوب اینه که قانون همین جوری هر حرفی رو قبول نمی کنه. برای اینکه حرف های یه شاهد اعتبار داشته باشه و بتونه روی سرنوشت یه پرونده تاثیر بذاره، شرایط و اصول مشخصی وجود داره که حتماً باید رعایت بشن. اگه این شرایط نباشه، اصلاً انگار شاهد حرفی نزده و دادگاه بهش توجهی نمی کنه.

در دنیای شلوغ امروز، که هر روز ممکنه پای آدم به یک پرونده باز بشه، دونستن همین چیزهای به ظاهر ساده اما فوق العاده مهم حقوقی، می تونه کلی بهمون کمک کنه. چه خودمون درگیر یک پرونده باشیم، چه بخوایم برای کسی شهادت بدیم، یا حتی فقط کنجکاویم بدونیم توی دادگاه ها چه خبره، درک درست از «گواهی گواهان یعنی چی» حیاتیه. بیایید با هم قدم به قدم، به زبان ساده و خودمونی، تمام ریزه کاری های این موضوع رو بررسی کنیم تا دیگه هیچ ابهامی برامون نمونه.

گواهی گواهان دقیقاً یعنی چی؟ (تعریف و جایگاهش در دادگاه)

اولین سوالی که پیش میاد اینه که اصلاً منظور از گواهی گواهان چیه و این اصطلاح پرطنطنه حقوقی، تو زندگی واقعی ما چه معنی ای میده؟ خب، خیلی ساده بخوام بگم، گواهی گواهان همون چیزیه که ما بهش می گیم «شهادت دادن» یا «شهادت شهود». یعنی وقتی یه اتفاقی میفته و یه نفر غیر از طرف های اصلی ماجرا، اون قضیه رو با چشم خودش دیده، با گوش خودش شنیده یا به یه روش دیگه حس کرده، میاد و اون رو جلوی قاضی تعریف می کنه.

گواهی گواهان یا همون شهادت شهود، چی میگه؟

ببینید، توی دنیای حقوق، اگه شما بخواید یه چیزی رو تو دادگاه ثابت کنید، باید دلیل و مدرک داشته باشید. این دلیل می تونه یه سند باشه (مثل قولنامه)، می تونه اقرار خود طرف مقابل باشه (یعنی خودش بیاد بگه آره من این کار رو کردم)، یا می تونه همین شهادت شهود باشه. پس گواه، همون شاهدیه که میاد و دیده ها یا شنیده هاش رو برای قاضی تعریف می کنه. قانون گذار ما، یعنی همون هایی که قانون ها رو نوشتن، تو قانون مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری، برای این شهادت یه تعریف مشخص دارن: «اخباری که از وقوع یا عدم وقوع امری توسط شخصی غیر از طرفین دعوا که واقعه را دیده، شنیده یا حس کرده است.» حالا این تعریف رو بذارید کنار، به زبان خودمونی همون چیزیه که گفتم؛ یه نفر سومی میاد میگه آره من شاهد بودم که این اتفاق افتاد یا نیفتاد.

شهادت، یکی از ستون های اثبات در دادگاه

شاید بپرسید این گواهی گواهان چقدر مهمه؟ باید بگم خیلی! توی دادگاه، برای اینکه حق به حق دار برسه، قاضی باید بتونه ماجرا رو درک کنه و بفهمه واقعیت چیه. برای این کار، یه سری «ادله اثبات دعوا» یا همون «راه های اثبات دعوا» وجود داره. این راه ها شامل چیزهایی مثل اقرار (اعتراف خود شخص)، اسناد (مدارک کتبی)، قسم (سوگند خوردن)، کارشناسی (نظر کارشناس) و اماره (قرائن و شواهد) هستن. شهادت شهود هم یکی از همین راه های اصلیه و توی خیلی از پرونده ها، خصوصاً جایی که سند و مدرک کتبی نیست، حرف شاهد می تونه معجزه کنه و سرنوشت پرونده رو عوض کنه. پس می بینید که جایگاهش توی نظام حقوقی ما، خیلی بالاست و یه جورایی ستون فقرات خیلی از دعاویه.

گواهی با بقیه فرق داره؟

شاید براتون سوال پیش بیاد که خب، مگه اقرار یا سوگند هم یه جور حرف زدن تو دادگاه نیستن؟ پس چه فرقی با گواهی گواهان دارن؟ فرقشون اساسیه:

• اقرار: وقتیه که خود طرف دعوا (مثلاً متهم یا بدهکار) میاد و می گه آره من اون کار رو کردم یا من بدهکارم. یعنی اعتراف خودش.
• سوگند: وقتیه که طرف دعوا، برای اثبات یا رد یه ادعا، به خدا قسم می خوره.
• گواهی (شهادت): اما توی شهادت، یه نفر سومی (که نه شاکیه نه متهم، نه طلبکاره نه بدهکار) میاد و چیزی رو که از یه واقعه می دونه، میگه. هدفش هم اینه که به قاضی کمک کنه تا حقیقت رو پیدا کنه. پس می بینید که هر کدوم جایگاه و تعریف خودش رو داره.

چطور شاهد تو دادگاه حرفش رو میزنه؟ (روند عملیاتی)

حالا که فهمیدیم گواهی گواهان یعنی چی و چقدر مهمه، بیایید ببینیم اصلاً اگه یه نفر بخواد تو دادگاه شهادت بده، یا شما بخواید شاهدی رو معرفی کنید، این فرآیند چطوری پیش میره؟ چون همین روند عملیاتی هم کلی ریزه کاری داره که ندونستنش ممکنه کار رو خراب کنه.

پای شاهد رو چطور به دادگاه باز کنیم؟

اگه شما تو یه پرونده ای طرف دعوا هستید و فکر می کنید که می تونید با معرفی یه شاهد، حرفتون رو ثابت کنید، باید این کار رو تو زمان های مشخصی انجام بدید. معمولاً وقتی دارید دادخواست می دید یا لایحه دفاعیه می نویسید، می تونید اسم و مشخصات شاهدتون رو قید کنید. حتی گاهی اوقات تو همون جلسه دادگاه هم می تونید این کار رو بکنید، اما بهترین و مطمئن ترین راه اینه که از همون اول، مشخصات کامل شاهد رو (اسم، فامیل، نشانی، شغل) به دادگاه اعلام کنید. یادتون باشه، اگه مشخصات شاهد رو دقیق ندید، ممکنه دادگاه نتونه احضارش کنه و شهادتش رو نشنوه.

احضار و حضور شاهد: وقتی دادگاه صدا میزنه!

وقتی شما شاهدتون رو معرفی کردید، دادگاه یه «برگ احضاریه» براش می فرسته. این برگ احضاریه، دقیقاً مثل همون چیزیه که برای خود طرفین دعوا میاد و به شاهد میگه که فلان تاریخ و فلان ساعت، تو فلان شعبه دادگاه حاضر بشه. حالا سوال مهم اینجاست: اگه شاهد نیاد چی؟ خب، شاهد به حکم قانون تکلیف داره که تو دادگاه حاضر بشه و شهادت بده. اگه بدون عذر موجه نیاد، ممکنه حتی با جریمه نقدی و در مواردی نادر، بازداشت هم مواجه بشه تا به دادگاه بیاد. پس شاهد بودن، شوخی بردار نیست و مسئولیت داره.

قسم خوردن و شروع شهادت: پای حرفت باش!

یکی از مهم ترین بخش های استماع گواهی گواهان، قسم خوردن شاهده. قبل از اینکه شاهد حرفش رو شروع کنه، قاضی بهش میگه که به خدا و به هرچی که بهش اعتقاد داره قسم بخوره که جز به راست و حقیقت چیزی نگه. این سوگند، نشون میده که چقدر صداقت تو شهادت مهمه و اگه کسی قسم دروغ بخوره، مجازات سنگینی در انتظارشه. بعد از قسم، قاضی شروع می کنه به پرسیدن سوالاتش. طرفین دعوا هم اگه سوالی داشته باشن، می تونن از طریق قاضی بپرسن. تمام حرف های شاهد، دقیقاً تو صورتجلسه دادگاه نوشته میشه تا هیچ شکی باقی نمونه.

یادتون باشه، شهادت باید از روی قطع و یقین باشه، نه شک و تردید. این جمله، خلاصه فلسفه گواهی گواهان در نظام حقوقی ماست.

قاضی چطور شهادت رو ارزیابی میکنه؟

فکر نکنید همین که شاهد اومد و یه حرفی زد، پرونده تمومه! نه، قاضی کار اصلیش تازه شروع میشه. قاضی باید با دقت تمام، حرف های شاهد رو ارزیابی کنه. ببینه چقدر منطقیه؟ آیا با بقیه شواهد و مدارک جور درمیاد؟ آیا شاهد نفعی تو این پرونده داره؟ آیا قبلاً با یکی از طرفین دعوا خصومت داشته؟ همه این چیزها رو قاضی بررسی می کنه تا به «اقناع وجدان» برسه. یعنی خودش مطمئن بشه که حرف شاهد درسته. اگه شهادت یه شاهد با بقیه ادله تناقض داشته باشه، قاضی می تونه به اون شهادت ترتیب اثر نده یا کمتر بهش اهمیت بده. پس قاضی فقط یه شنونده نیست، یه ارزیاب دقیق هم هست.

چه شرایطی برای معتبر بودن گواهی گواهان لازمه؟ (فوت و فن های قانونی)

حالا رسیدیم به قسمت اصلی ماجرا: شرایط استماع گواهی گواهان. اینجا همون جاییه که مرز بین یه شهادت معتبر و یه حرف بی ارزش مشخص میشه. قانون گذار، خصوصاً تو قانون مدنی، شرایط خیلی مهمی رو برای شاهد و شهادت گذاشته که اگه اینا رعایت نشن، دادگاه اصلاً به شهادت توجهی نمی کنه. بیایید ببینیم این شرایط چی هستن.

شرایط کلی یه شاهد معتبر (مختصر و مفید)

قبل از اینکه اصلاً بریم سراغ اینکه چی باید گفته بشه، خود «شاهد» باید یه سری ویژگی ها داشته باشه تا حرفش پذیرفته بشه. اینا رو قانون تو مواد مختلف گفته، ولی اینجا مختصر براتون میگم:

• بلوغ و عقل: خب معلومه، بچه کوچیک یا کسی که عقلش سر جاش نیست، نمی تونه شهادت بده.
• ایمان و عدالت: این یکی کمی پیچیده تره. تو بعضی از پرونده ها، خصوصاً پرونده های کیفری با مجازات سنگین (حدود شرعی)، شاهد حتماً باید عادل باشه و به قول معروف اهل معصیت نباشه. اما تو خیلی از پرونده های حقوقی، دادگاه کمی با تساهل برخورد می کنه و صرفاً عدم ظن به دروغگویی کافیه.
• عدم وجود نفع شخصی یا خصومت: شاهدی که از شهادتش خودش نفع می بره، یا با یکی از طرفین دعوا دشمنی داره، معمولاً شهادتش پذیرفته نمیشه یا اعتبار کمتری داره.
• طهارت مولد: یعنی حلال زاده باشه.

البته، تو شرایط خاصی، دادگاه ممکنه به شهادت بستگان نزدیک (مثل فرزند یا همسر) هم توجه کنه، ولی نه به عنوان یه شهادت کامل و بی عیب و نقص، بلکه به عنوان یه اماره قضایی یا برای تکمیل اطلاعات. پس اینا شرایط عمومی بودن.

گواهی باید با قطع و یقین باشه، نه با اما و اگر! (ماده ۱۳۱۵ قانون مدنی)

اینجا یکی از مهم ترین شرایط رو داریم. ماده ۱۳۱۵ قانون مدنی به صراحت میگه: شهادت باید از روی قطع و یقین باشد، نه به طور شک و تردید. این یعنی چی؟ یعنی شاهد باید چیزی رو بگه که صددرصد ازش مطمئنه. اگه بگه فکر کنم این اتفاق افتاد یا حدس می زنم اونجوری شد، این دیگه شهادت نیست و دادگاه بهش ترتیب اثر نمیده.

باید واقعه رو مستقیماً دیده باشه، شنیده باشه یا حس کرده باشه. نه اینکه از کس دیگه شنیده باشه! برای مثال:

• اگه کسی شهادت میده که خونه فلانی غصب شده، باید دیده باشه که فلانی به زور وارد خونه شده.
• اگه کسی شهادت میده که صیغه طلاق خونده شده، باید خودش با گوشش شنیده باشه.
• اگه کسی شهادت میده که یه کیسه پر از پول بوده، باید اون کیسه رو لمس کرده و سنگینیش رو حس کرده باشه که مطمئن بشه خالی نیست.

پس اگه شاهدی بگه احتمالاً صیغه طلاق بود یا فکر می کنم اون ماشین دزدی بود، این شهادت با قطع و یقین همراه نیست. دادگاه نمی تونه بهش به عنوان شهادت کامل نگاه کنه، اما شاید بتونه به عنوان اماره قضایی (یه جور نشونه و قرینه) ازش استفاده کنه تا کنار بقیه شواهد، پازل حقیقت رو کامل کنه.

حرف شاهد باید به دعوا بخوره! (ماده ۱۳۱۶ قانون مدنی)

شرط بعدی، تطابق موضوع گواهی با موضوع مورد اختلافه. ماده ۱۳۱۶ قانون مدنی میگه: شهادت باید، مطابق با دعوا باشد؛ ولی اگر در لفظ مخالف و در معنا موافق یا کمتر از ادعا باشد، ضرری ندارد. یعنی چی؟ یعنی شاهدی که میاد حرف میزنه، باید حرفش دقیقاً مربوط به همون چیزی باشه که سرش دعواست. اگه شما سر اختلاف یه زمین شهادت بدید، نمی تونید بیاید راجع به دعوای مالی دیگه حرف بزنید.

ولی یه نکته داره: لازم نیست کلمه به کلمه حرف شاهد، عین ادعای شما باشه. همین که از نظر معنا یکی باشن، کفایت می کنه. مثلاً:

• اگه شما ادعا می کنید فلانی ماشینم رو تلف کرده (یعنی از بین برده) و شاهد میاد میگه دیدم فلانی ماشینت رو آتیش زد، این دوتا با هم فرق دارن ولی نتیجه یکیه: ماشین از بین رفته. پس این شهادت پذیرفته میشه.

یا اگه موضوع شهادت، کمتر از ادعای شما باشه، باز هم اشکالی نداره. فقط به همون میزان که شاهد شهادت داده، حرفش معتبره. مثلاً:

• شما ادعا می کنید صد میلیون تومان از فلانی طلب دارید، ولی شاهد میاد میگه من دیدم که فقط پنجاه میلیون تومان بهش دادی. خب، تو این حالت، دادگاه شهادت شاهد رو برای پنجاه میلیون تومان قبول می کنه و شما باید برای پنجاه میلیون دیگه، دلیل دیگه ای رو ارائه بدید.

شهادت چند نفر باید شبیه هم باشه؟ (ماده ۱۳۱۷ قانون مدنی)

گاهی اوقات تو یه پرونده، چند نفر میان و شهادت میدن. تو این حالت، طبق ماده ۱۳۱۷ قانون مدنی، اگر شهود، به اختلاف شهادت دهند، قابل اثر نخواهد بود. یعنی چی؟ یعنی اگه چند تا شاهد داریم، حرف هاشون باید شبیه هم باشه و تو اصل ماجرا فرقی نداشته باشن. نمیشه یکی بگه من دزدی رو شب دیدم و اون یکی بگه روز دیدم، اون همون دزد بود ولی اصلاً دزد نبود.

البته، باز هم اینجا یه استثنای ظریف داریم. اگه اختلاف ها خیلی جزئی باشه و به اصل ماجرا لطمه نزنه، مشکلی نیست. مثلاً:

• اگه دو تا شاهد میان و یکیشون میگه ساعت ۱۲ ظهر تصادف شد و اون یکی میگه ساعت ۱ ظهر، این اختلاف جزئیه و به اصل تصادف لطمه نمیزنه.

یا اگه از مجموع حرف های شهود، یه قدر متیقن (یعنی یه مقدار مشخص و مطمئن) به دست بیاد، دادگاه اون قدر متیقن رو قبول می کنه. مثلاً:

• اگه شما ادعا می کنید ۱۰ میلیون تومان طلب دارید و یک شاهد میگه ۵ میلیون تومان پرداخت شده، و شاهد دیگه میگه ۷ میلیون تومان، خب دادگاه اینجا ۵ میلیون تومان (یعنی همون مقدار کمتری که هر دو توش مشترکن) رو قبول می کنه.

ماده ۱۳۱۸ قانون مدنی هم میگه: اختلاف شهود، در خصوصیات امر، اگر موجب اختلاف در موضوع شهادت نباشد، اشکالی ندارد. یعنی اختلاف در جزئیات، تا وقتی که به اصل قضیه لطمه نزنه، مشکلی نداره و شهادت بازم معتبره. اما اگه این جزئیات، اصل موضوع رو تغییر بده، مثل همون مثال شب و روز تو دزدی، ممکنه دادگاه به کل شهادت ها شک کنه و اونها رو بی اعتبار بدونه.

اگر شرایط گواهی گواهان رعایت نشه چی میشه؟ (پیامدهای حقوقی)

تا اینجا حسابی راجع به اینکه گواهی گواهان یعنی چی و چه شرایطی برای اعتبارش لازمه، صحبت کردیم. حالا سوال مهم اینجاست که اگه یکی از این شرایطی که گفتیم، نباشه، تکلیف چی میشه؟ یعنی اگه شاهد یا حرفش، اونطور که قانون میخواد نباشه، سرنوشت پرونده چی میشه؟

وقتی گواهی بی اعتبار میشه… (ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی)

بر اساس ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی، اگه برای دادگاه مشخص بشه که شرایط استماع گواهی گواهان وجود نداره (مثلاً شاهد با قطع و یقین شهادت نداده یا حرفاشون شبیه هم نیست)، دادگاه به اون شهادت اصلاً ترتیب اثر نمیده. این یعنی چی؟ یعنی انگار اون شهادت اصلاً داده نشده. حرف شاهد، دیگه هیچ وزن و اعتباری برای قاضی نخواهد داشت و نمی تونه تو نتیجه پرونده تاثیری بذاره.

خب، اگه شهادت کنار گذاشته شد، شاکی یا طرف دعوا باید چیکار کنه؟ باید بره سراغ بقیه ادله اثبات دعوا. یعنی اگه سند و مدرک دیگه یا قرائن و شواهد دیگه ای داره، اون ها رو به دادگاه ارائه بده. قاضی هم با بررسی همین ادله جدید، تصمیم نهایی رو میگیره و رای صادر می کنه. پس می بینید که نداشتن شرایط، به معنی باختن پرونده نیست، بلکه به معنی اینه که باید از راه های دیگه ای برای اثبات حرفتون استفاده کنید.

گاهی اوقات هم ممکنه دادگاه به یه شهادت ناقص، به عنوان یک اماره یا نشونه نگاه کنه و نه یک دلیل قطعی. یعنی اون شهادت به تنهایی نمی تونه چیزی رو ثابت کنه، اما می تونه به قاضی کمک کنه تا با کنار هم گذاشتن بقیه شواهد، به یه نتیجه برسه. اما این دیگه اعتبار شهادت کامل رو نداره.

تفاوت های کلیدی گواهی گواهان در پرونده های حقوقی و کیفری چیه؟ (جزئیات مهم)

شاید فکر کنید گواهی گواهان تو همه پرونده ها یه شکله، اما اینطور نیست! بین پرونده های حقوقی (مثل دعوای سر ملک، پول، قرارداد) و پرونده های کیفری (مثل دزدی، کلاهبرداری، قتل) تفاوت های مهمی هست که باید بدونیم.

تعداد گواهان مورد نیاز: کی چند تا شاهد میخواد؟

یکی از مهم ترین تفاوت ها، تو تعداد شاهدهاست. تو پرونده های حقوقی، معمولاً شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن برای اثبات خیلی از ادعاها کافیه. اما تو پرونده های کیفری، قضیه فرق می کنه. بسته به نوع جرم، تعداد شاهدها متفاوته و گاهی خیلی سخت گیرانه. مثلاً:

• برای اثبات بعضی از حدود شرعی (مثل زنا)، باید چهار مرد عادل شهادت بدن.
• برای بعضی جرایم دیگه ممکنه شهادت دو مرد یا حتی یک مرد و دو زن کافی باشه.

این تفاوت تو تعداد، نشون دهنده حساسیت بیشتر پرونده های کیفریه، چون اینجا پای آبروی افراد و آزادی و حتی جونشون در میونه.

اهمیت و حساسیت بیشتر در پرونده های کیفری

به خاطر همین که تو پرونده های کیفری مجازات ها خیلی سنگین ترن (از حبس گرفته تا اعدام)، اعتبار شهادت شهود با دقت و حساسیت خیلی بیشتری بررسی میشه. قاضی باید کاملاً مطمئن باشه که شهادت درسته و هیچ شکی توش نیست. شرایط عدالت شاهد، قطع و یقین شهادت و تطابق کامل حرف ها، اینجا اهمیت دوچندانی پیدا می کنه.

نقش سوگند و تفاوت آن در هر حوزه

همونطور که گفتیم، سوگند خوردن قبل از شهادت خیلی مهمه. اما تو بعضی از پرونده ها، خصوصاً پرونده های حقوقی، اگه سوگند هم خورده نشه، شهادت ممکنه به عنوان یه اماره باز هم مورد توجه قرار بگیره. اما تو پرونده های کیفری، خصوصاً تو جرایم مهم، سوگند شرعی جایگاه ویژه ای داره و ممکنه اگه شاهد قسم نخوره، شهادتش اصلاً پذیرفته نشه.

نکات پایانی و توصیه های دوستانه

تا اینجا کلی چیز در مورد گواهی گواهان یعنی چی، شرایطش و پیچ و خم هاش یاد گرفتیم. امیدوارم با این توضیحات، دیگه دید روشن تری نسبت به این موضوع حقوقی مهم داشته باشید. ولی بذارید در آخر چند تا نکته مهم و دوستانه رو براتون بگم که حسابی به دردتون می خوره.

جمع بندی اهمیت گواهی گواهان

همونطور که دیدید، گواهی گواهان مثل یه ستون محکمه که خیلی از پرونده ها روی اون سوارن. چه تو دعواهای خانوادگی، چه تو اختلافات ملکی، چه تو پرونده های کیفری، حرف شاهد می تونه مسیر پرونده رو ۱۸۰ درجه عوض کنه. اما این ستون فقط وقتی محکمه که همه شرایط قانونی رو داشته باشه. اگه شرایط نباشه، این ستون می ریزه و دیگه نمیشه بهش تکیه کرد.

تاکید بر لزوم رعایت دقیق شرایط قانونی

شاید فکر کنید که این همه شرط و شروط، کار رو سخت می کنه. بله، شاید کمی سخت باشه، اما لازمه! همین سخت گیری ها باعث میشه که هر کسی نتونه بیاد و هر حرفی رو بزنه و بی خودی زندگی مردم رو تحت تاثیر قرار بده. پس، اگه خواستید شاهدی رو معرفی کنید یا خودتون شهادت بدید، حتماً حواستون باشه که تمام اون شرایط (قطع و یقین، تطابق، مشابهت و شرایط خود شاهد) رو داشته باشید. یه اشتباه کوچیک می تونه شهادتتون رو بی اثر کنه.

توصیه قاطع به مشورت با وکیل متخصص

ببینید، قوانین حقوقی پر از ریزه کاری و نکته هاییه که شاید ما آدم های عادی ازش بی خبر باشیم. بهترین توصیه من اینه که اگه پای شما به یه پرونده حقوقی یا کیفری باز شد، یا خواستید کسی رو به عنوان شاهد معرفی کنید، حتماً حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل با تجربه می تونه بهتون بگه که آیا شهادت شاهدتون معتبره یا نه، چطور باید شهادت بده، چه سوالاتی ممکنه ازش پرسیده بشه و چطور بهترین نتیجه رو بگیرید. مشورت با وکیل، از خیلی از اشتباهات و پشیمانی های بعدی جلوگیری می کنه و بهتون کمک می کنه تا با چشم باز و آگاهانه تو مسیر پرونده قدم بردارید و حق خودتون رو بگیرید.