چه زمانی به زن مهریه تعلق نمیگیرد

اگه دنبال جواب این سوالید که «کی به زن مهریه تعلق نمی گیره؟»، باید بگم که طبق قانون، زن به محض عقد نکاح مالک مهریه خودش میشه و می تونه هر وقت که خواست، اون رو مطالبه کنه. اما درسته که مهریه حق مسلم زنه، ولی یک سری شرایط خاص و البته محدود قانونی وجود داره که باعث میشه مهریه کلاً به زن تعلق نگیره، نصف بشه یا نوعش تغییر کنه. این شرایط بیشتر به بطلان یا فسخ عقد و عدم نزدیکی یا بخشش خود زن مربوط میشه و ربطی به مسائلی مثل خیانت یا عدم تمکین نداره.

مهریه، این حق مالی مهم و ریشه دار در فرهنگ و دین ما، همیشه یکی از بحث برانگیزترین مسائل تو خانواده ها و حتی جامعه بوده. خیلی ها فکر می کنن مهریه تحت هر شرایطی و به هر قیمتی به زن تعلق می گیره و مرد باید تمام و کمال اون رو پرداخت کنه. اما واقعیت اینه که قانون گذار ما، مثل هر قانون دیگه، برای مهریه هم استثنائاتی در نظر گرفته. این استثنائات باعث میشه مهریه کلاً ساقط بشه، نصف بشه یا حتی شکل و شمایل دیگه ای پیدا کنه.

شناخت این موارد، نه فقط برای خانم ها که برای آقایون هم خیلی مهمه. هم برای اینکه بدونید چه حقوق و تکالیفی دارید و هم برای اینکه از خیلی سوءتفاهم ها و درگیری های قانونی آینده جلوگیری کنید. تو این مقاله قراره با هم بریم سراغ همه اون ریزه کاری ها و شرایطی که قانون مدنی ایران مشخص کرده و بفهمیم واقعاً چه زمانی مهریه به زن تعلق نمی گیره، کی نصف میشه یا کی نوعش فرق می کنه.

مهریه، حق ثابت زن و موارد استثنائی

ببینید، اصل اول و مهم تو قانون ما اینه که مهریه به محض اینکه عقد نکاح (چه دائم چه موقت) به صورت صحیح انجام بشه، مال زن میشه. یعنی زن از همون لحظه صاحب مهریه است و می تونه هر تصرفی که بخواد توش انجام بده. این چیزیه که ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ما به صراحت گفته. یعنی حتی اگه زن و شوهر هنوز زندگی مشترکشون رو شروع نکرده باشن و حتی نزدیکی هم بینشون اتفاق نیفتاده باشه، باز هم زن مالک مهریه است و می تونه اون رو از شوهرش مطالبه کنه.

مهریه تو فقه و قانون ما، یه جور تضمین برای زن در برابر ازدواج و زندگی مشترکه. یه پشتوانه مالی برای اون که در مواقع خاص، مثل طلاق، بتونه ازش استفاده کنه. اما خب همونطور که گفتم، این حق مطلق و بی قید و شرط هم نیست و یه سری استثنائات داره که تو بخش های بعدی حسابی در موردشون حرف می زنیم.

شاید شنیده باشید که میگن مهریه تا ۱۱۰ سکه است و بیشتر از اون رو نمیشه گرفت. این یه باور غلطه. مهریه هر چقدر که توافق شده باشه، به صورت کامل به زن تعلق می گیره. محدودیت ۱۱۰ سکه مربوط به بحث بازداشت و زندان مرده، نه میزان مهریه. یعنی اگه مرد مال و اموالی نداشته باشه، بابت مهریه تا ۱۱۰ سکه می تونه بازداشت بشه. اما اگه اموالش بیشتر از این مقدار باشه یا بعدها اموالی به دست بیاره، زن می تونه تمام مهریه اش رو حتی اگه بالای ۱۱۰ سکه باشه، وصول کنه.

مواردی که مهریه کامل به زن تعلق نمی گیره (یا اصلاً نمی گیره)

حالا بریم سراغ اصل مطلب، یعنی اون شرایطی که ممکنه قضیه مهریه کاملاً فرق کنه. اینجا می خوایم مواردی رو بگیم که مهریه کلاً به زن تعلق نمی گیره یا وضعیتش خیلی خاص میشه.

۱. عقد باطل و نبود نزدیکی

تصور کنید دو نفر با هم ازدواج کردن، اما بعداً معلوم میشه که این عقد از اساس باطل بوده. یعنی چی؟ یعنی شرایط قانونی یا شرعی لازم برای درست بودن یک ازدواج وجود نداشته. مثلاً این دو نفر با هم خویشاوندی نزدیکی دارن که مانع ازدواج میشه، یا خانم هنوز تو دوران عده طلاق قبلیش بوده و بدون رعایت این موضوع ازدواج کرده. خب، تو این جور مواقع، قانون میگه: «هر گاه عقد نکاح باطل باشد و نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد.» (ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی).

پس اگه عقد از اول باطل باشه و نزدیکی هم بین زوجین اتفاق نیفتاده باشه، زن اصلاً مهریه ای نمی گیره. اما یه نکته مهم اینجاست: اگه تو همین عقد باطل، نزدیکی هم اتفاق افتاده باشه، اون وقت زن می تونه مهرالمثل رو مطالبه کنه. مهرالمثل یه مهریه هست که دادگاه با توجه به شرایط زن (مثل موقعیت خانوادگی، تحصیلات و…) تعیین می کنه.

۲. فسخ نکاح و نبود نزدیکی

فسخ نکاح با طلاق فرق داره. فسخ وقتی اتفاق می افته که یکی از زوجین یک عیب خاصی داشته باشه که قانون اجازه بهم زدن ازدواج رو میده. مثلاً مرد دچار «عنن» (ناتوانی جنسی) باشه یا زن عیوبی مثل بیماری های خاص داشته باشه. ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی می گه: «هر گاه عقد نکاح به دلیلی فسخ شود و نزدیکی واقع نشده باشد، زن مستحق مهر نخواهد بود.»

پس اگه عقد فسخ بشه و نزدیکی هم بین زن و مرد صورت نگرفته باشه، زن از مهریه محروم میشه. اما اینجا هم یه استثنای خیلی مهم وجود داره: اگه فسخ نکاح به دلیل «عنن» مرد باشه، حتی اگه نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشه، زن مستحق نصف مهریه است. این مورد یکی از معدود استثنائات جالبه تو قوانین مهریه.

۳. فوت قبل از تعیین مهریه و نزدیکی (در عقد دائم)

این مورد یکم پیچیده تره و خیلی ها توش اشتباه می کنن. ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی میگه: «اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچگونه مهری نمی باشد.»

خب، این یعنی چی؟ یعنی تو یه عقد دائم، اگه مهریه اصلاً تعیین نشده باشه و قبل از اینکه زن و مرد با هم نزدیکی داشته باشن، یکی از اون ها فوت کنه، زن مهریه ای دریافت نمی کنه. اما اگه مهریه تعیین شده باشه، ولی هنوز نزدیکی نشده و بعد یکی از زوجین فوت کنه، اون وقت زن مستحق مهریه کامل خودش هست و ورثه اش می تونن مهریه رو مطالبه کنن.

۴. بخشیدن مهریه توسط زن (بذل و ابراء)

یه راه کاملاً اختیاری برای اینکه مهریه به زن تعلق نگیره، اینه که خودش مهریه اش رو به شوهر ببخشه. به این کار تو قانون بذل یا ابراء ذمه میگن. یعنی زن به صورت رسمی و با رضایت کامل خودش، ذمه شوهرش رو از پرداخت مهریه بری می کنه. نکته مهم اینه که این بخشش باید با میل و اراده زن باشه و هیچ اجبار یا فشاری از طرف مرد توش نباشه.

اگه زن مهریه رو ببخشه، دیگه نمی تونه از این بخشش برگرده. یعنی این کار یه جاده یک طرفه است و بعدش دیگه حق مطالبه مهریه ای که بخشیده رو نداره. پس حواستون باشه که اگه قصد این کار رو دارید، کاملاً آگاهانه و با مشورت یه وکیل این کار رو انجام بدید.

خیلی ها فکر می کنن مهریه تحت هر شرایطی و به هر قیمتی به زن تعلق می گیره، اما واقعیت اینه که قانون گذار ما برای مهریه هم استثنائاتی در نظر گرفته که باعث میشه مهریه کلاً ساقط بشه، نصف بشه یا حتی شکل و شمایل دیگه ای پیدا کنه.

۵. طلاق خلع و مبارات (بخشش مهریه برای طلاق)

تو یه سری از طلاق ها، خود زن برای اینکه بتونه طلاق بگیره، مهریه اش رو به شوهرش می بخشه. این نوع طلاق ها رو خلع و مبارات میگن:

• طلاق خلع: وقتیه که زن از شوهرش انقدر بدش میاد که دیگه نمیتونه باهاش زندگی کنه و برای اینکه ازش جدا بشه، کل یا بخشی از مهریه یا حتی یه مال دیگه رو بهش میده (می بخشه).
• طلاق مبارات: این حالتیه که کراهت دوطرفه است، یعنی هم زن از مرد بدش میاد و هم مرد از زن. اینجا هم زن برای طلاق، مهریه یا مالی معادل اون رو می بخشه.

تو هر دوی این طلاق ها، چون زن خودش برای گرفتن طلاق مهریه رو بخشیده، دیگه نمی تونه اون رو مطالبه کنه. اما یه نکته مهم اینه که تو طلاق خلع و مبارات، اگه زن تو زمان عده طلاق، از بخشش مهریه اش پشیمون بشه، می تونه رجوع کنه و اون وقت طلاق به طلاق رجعی تبدیل میشه و مرد هم می تونه به زندگی مشترک برگرده.

مواردی که فقط نصف مهریه به زن تعلق می گیره

گاهی اوقات هم پیش میاد که مهریه کلاً از بین نمیره، اما فقط نصفش به زن تعلق می گیره. این موارد هم کاملاً قانونی و مشخص هستند.

۱. طلاق قبل از نزدیکی

یکی از روشن ترین و رایج ترین مواردی که نصف مهریه به زن تعلق می گیره، وقتیه که مرد همسرش رو قبل از اینکه با هم نزدیکی داشته باشن، طلاق بده. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی میگه: «هر گاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود.»

اینجا دیگه فرقی نمیکنه مهریه چقدر بوده یا چطور تعیین شده. اگه نزدیکی اتفاق نیفتاده باشه و طلاق صورت بگیره، زن فقط نصف مهریه رو دریافت می کنه. حالا اگه مرد از قبل، مهریه کامل رو به زن داده باشه، حق داره که مازاد از نصف رو پس بگیره.

۲. مهریه تعیین نشده و طلاق قبل از نزدیکی

فرض کنید زن و مرد ازدواج دائم کردن، اما موقع عقد، مهریه ای براش مشخص نکردن. قانون این اجازه رو داده که بعداً مهریه رو تعیین کنن. اما اگه این تعیین مهریه انجام نشه و قبل از نزدیکی بینشون جدایی بیفته، اون وقت چی؟ ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی این مورد رو مشخص کرده: «اگر مهر در عقد ذکر نشده باشد و بعد از آن عقد دائم واقع شود و قبل از نزدیکی بین آن ها جدایی افتد، زن مستحق «مهرالمتعه» است.»

مهرالمتعه با مهرالمثل فرق داره. مهرالمتعه مبلغیه که دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد و موقعیت زن (قبل از ازدواج) تعیین می کنه. پس اگه مهریه تعیین نشده باشه و قبل از نزدیکی طلاق بیفته، زن به جای مهرالمثل، مهرالمتعه می گیره.

باورهای غلط درباره مهریه (مواردی که مهریه رو ساقط نمی کنند)

تو جامعه ما یه سری باورهای غلط و رایج درباره مهریه هست که باعث میشه خیلی ها فکر کنن تو یه سری شرایط، مهریه به زن تعلق نمی گیره. اما واقعیت حقوقی چیز دیگه ایه و این موارد اصلاً روی حق مهریه زن تأثیری ندارن. بریم سراغشون:

۱. خیانت زن (رابطه نامشروع، زنا)

یکی از پرتکرارترین و اشتباه ترین باورها اینه که اگه زن خیانت کنه، دیگه مهریه بهش تعلق نمی گیره. راستش رو بخواهید، این یک تصور کاملاً غلطه و هیچ پایه و اساس قانونی نداره. خیانت زن، چه رابطه نامشروع باشه و چه زنا، به هیچ وجه باعث ساقط شدن حق مهریه او نمیشه.

چرا؟ چون مهریه یک حق مالی مستقل هست که به محض عقد نکاح برای زن ایجاد میشه و به مسائل اخلاقی، رفتاری یا حتی جرایم زن ربطی نداره. دادگاه ها هم به این مسئله توجهی نمی کنن و حتی اگه خیانت زن ثابت بشه، باز هم مرد موظف به پرداخت مهریه است. این دو تا بحث کاملاً جدا از هم هستند.

۲. عدم تمکین زن (ناشزه بودن)

یه باور غلط دیگه اینه که اگه زن «تمکین» نکنه (یعنی به وظایف زناشویی خودش عمل نکنه و ناشزه محسوب بشه)، مهریه بهش تعلق نمی گیره. این هم باز اشتباهه. عدم تمکین زن فقط و فقط باعث میشه که مرد مجبور به پرداخت «نفقه» به او نباشه.

نفقه و مهریه دو تا حق کاملاً متفاوت هستن. نفقه برای تأمین هزینه های زندگی جاری زنه، اما مهریه یه حق مالی مستقل و ثابته که به محض عقد به ملکیت زن درمیاد. پس ناشزه بودن زن، هیچ تأثیری روی حق مهریه او نداره و مرد همچنان موظفه مهریه رو پرداخت کنه.

خیانت زن، چه رابطه نامشروع باشه و چه زنا، به هیچ وجه باعث ساقط شدن حق مهریه او نمیشه، چون مهریه یک حق مالی مستقل هست که به محض عقد نکاح برای زن ایجاد میشه و به مسائل اخلاقی یا رفتاری زن ربطی نداره.

۳. درخواست طلاق از سوی زن

خیلیا فکر می کنن اگه زن خودش درخواست طلاق بده، مهریه اش رو از دست میده. این هم یه باور رایج و غلطه. صرف اینکه زن بخواد طلاق بگیره، او رو از مهریه محروم نمی کنه.

بله، ممکنه زن برای اینکه بتونه طلاق بگیره، تو قالب «طلاق خلع» یا «طلاق مبارات»، مهریه اش رو ببخشه. اما این یک توافق و تصمیم شخصیه و نه یک قانون. اگه زن به دلایل قانونی (مثل عسر و حرج یا عدم پرداخت نفقه) از دادگاه درخواست طلاق کنه و دادگاه هم با درخواستش موافقت کنه، او همچنان حق دریافت مهریه اش رو داره و مرد باید اون رو بپردازه.

۴. اعتیاد، بیماری یا مشکلات دیگه زن

گاهی اوقات دیده میشه که آقایون فکر می کنن اگه همسرشون دچار اعتیاد، بیماری خاص یا مشکلات اخلاقی یا رفتاری بشه، دیگه نیازی به پرداخت مهریه نیست. این هم باز اشتباهه!

مگه اینکه این مشکلات جزو عیوب خاصی باشن که قانون اجازه فسخ نکاح رو بده (مثل جنون یا بیماری های مقاربتی خاص) و نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشه. در غیر این صورت، این موارد هیچ تأثیری روی حق مهریه زن ندارن. مهریه، همونطور که بارها گفتیم، یک حق مالی مستقله که با وجود این مسائل هم پابرجاست.

انواع مهریه؛ تفاوت هاش رو بهتر بشناسیم

تا اینجا حسابی در مورد موارد عدم تعلق مهریه حرف زدیم. حالا بد نیست یه نگاه دقیق تر به انواع مهریه بندازیم و تفاوت های کلیدی مهرالمسمی (همون مهریه عادی که تو عقدنامه می نویسن)، مهرالمثل و مهرالمتعه رو با هم مرور کنیم. اینجوری بهتر میتونید بفهمید که هر کدوم از این ها تو چه شرایطی مطرح میشن.

عنوان	مهرالمسمی (مهریه عادی)	مهرالمثل	مهرالمتعه
تعریف	مهریه ای که زن و مرد موقع عقد با توافق همدیگه تعیین می کنن و تو سند ازدواج می نویسن.	مهریه ای که اگه موقع عقد مهریه تعیین نشده باشه ولی نزدیکی اتفاق افتاده باشه، دادگاه با توجه به جایگاه و وضعیت زن (مثل موقعیت خانوادگی، سن، تحصیلات و…) تعیین می کنه.	مهریه ای که اگه موقع عقد مهریه تعیین نشده باشه و قبل از نزدیکی هم طلاق اتفاق بیفته، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد و موقعیت زن تعیین می کنه.
زمان تعیین	همزمان با عقد نکاح (قبل یا بعد از عقد هم میشه اما بهتره همزمان باشه)	پس از عقد و بعد از نزدیکی (در صورت عدم تعیین مهر در عقد)	پس از عقد و قبل از نزدیکی (در صورت عدم تعیین مهر در عقد)
مبنا و معیار	توافق کامل و رضایت هر دو طرف	عرف و عادت جامعه، شرایط خانوادگی، سن، تحصیلات و شأن اجتماعی زن	وضعیت مالی مرد (توانایی پرداخت)، موقعیت زن و سایر اوضاع و احوال
شرایط استحقاق	به محض عقد نکاح زن مالک آن می شود. در صورت طلاق قبل از نزدیکی، نصف آن تعلق می گیرد.	فقط در صورت وقوع نزدیکی (در عقدی که مهریه تعیین نشده).	فقط در صورت طلاق قبل از نزدیکی (در عقدی که مهریه تعیین نشده).
امکان تغییر	تنها با توافق مجدد زن و مرد و به صورت رسمی	توسط دادگاه تعیین می شود و نیازی به توافق قبلی طرفین نیست.	توسط دادگاه تعیین می شود و نیازی به توافق قبلی طرفین نیست.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به آخر بحثمون. دیدید که مهریه، بر خلاف تصور خیلی ها، یک حق مالی کاملاً پایداره که به محض عقد نکاح برای زن ایجاد میشه و فقط و فقط تو شرایط خیلی خاص و محدود قانونیه که ممکنه کلاً به زن تعلق نگیره، نصف بشه یا نوعش فرق کنه. مواردی مثل بطلان عقد، فسخ نکاح، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و نزدیکی، یا بخشش مهریه توسط خود زن تو طلاق خلع و مبارات، از جمله این استثنائات هستن.

این رو هم یادتون باشه که مسائلی مثل خیانت زن، عدم تمکین یا حتی درخواست طلاق از طرف خودش، هیچ تأثیری روی حق مهریه نداره و این ها باورهای غلطی هستن که باید اصلاح بشن. مهریه از نفقه جداست و هر کدوم قوانین و شرایط خودشون رو دارن.

پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه و تفاوت انواع اون (مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه) نشون میده که این موضوع اصلا ساده نیست. اگه شما هم با مسائل مربوط به مهریه درگیر هستید یا ابهاماتی براتون پیش اومده، بهترین کار اینه که حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنماییتون کنه تا جلوی هرگونه تضییع حقوق رو بگیرید و بهترین تصمیم رو بگیرید.