عکس مشترک گیتی خامنه و الهه رضایی و یک دنیا حرف و حدیث!

حضور دومجری کودک دهه شصت گیتی خامنه و الهه رضایی در اکران خصوصی فیلم «باغ کیانوش» که اثری در سینمای کودک و نوجوان است در کانون توجه عکاسان و رسانه ها قرار گرفت.

چهره آن ها بدون شک یکی از نماد های نوستالژیک دهه پنجاه و شصتی هاست که به خاطره جمعی کودکان دو نسل گره خورده است. چهره و صدای آن ها تداعی کننده خاطرات کودکی نسلی است که امروزه دهه چهل و پنجاه زندگی خود را طی می کنند.

نسلی که تجربه کودکی متفاوتی از کودکان امروز دارند و شاید به جرات بتوان گفت کودکی های دهه پنجاه و شصت در ایران معاصر خاص ترین زیست کودکانه بود که در میانه نوستالژی و تراژدی قرار می گیرد.

حالا نه فقط مدل اجرای مجریان کودکان تغییر کرده که ساختار و محتوای برنامه های کودک هم دچار تحول شده است. بیش از یک دهه بیش در گفتگویی که با گیتی خامنه داشتم گفته بود:

«این تغییر لزوما به این معنا نیست که بچه های امروز نسبت به نسل گذشته باهوش تر و سالم تر هستند. من فکر می کنم نسل قبلی کودکان طبیعی تر زندگی کردند. بسیاری از این پیشرفت ها و رشد و توسعه انواع تکنولوژی به نوعی سرپوش گذاشتن بر نیاز های طبیعی و واقعی کودکان منجر شده است یا حداقل ما نتوانسته ایم نحوه درست به کارگیری این تکنولوژی ها را به کودکان امروز آموزش دهیم. امروز شاهدیم که بازی های کامپیوتری جایگزین آن ها شده اند. بچه های دیروز مثلا برای خرید نان و مواد غذایی به محیط اجتماعی می رفتند یا از اتوبوس برای رفتن به مدرسه استفاده می کردند؛ اما امروز بسیاری از کودکان به دلیل زندگی کنترل شده ای که دارند کمتر فرصت تجربه کردن زندگی را دارند. به نظر من نسل ما بیشتر فرصت کودکی کردن داشتند.»

این سخن را می توان با مقایسه کارتون های آن زمان با حالا هم فهم پذیر کرد. حتی بسیاری از کارتون های که امروز پخش می شود هیچ نسبتی با زندگی واقعی کودکان ندارد و خیلی فضایی و دیجیتالی هستند.

شاید به همین دلیل است که نسل ما کارتون های زمان خود را بیشتر دوست دارد. دنیای واقعی پر از راز و رمز است که کشف آن برای کودک یکی از لذتبخش ترین تجربه هاست اما تولید و نمایش کارتون های تخیلی و فانتزی آن ها را از آشنایی و درک این دنیای واقعی دور می کند.

 از طرف دیگر زندگی واقعی نیز برای کودکان کنترل شده است و پدر و مادر ها برای جلوگیری از اشتباه کودکان فرصت تجربه کردن را از آن ها می گیرند.

 به عبارت دیگر کارتون های امروزی اما بیشتر در وجوه تکنولوژیکی خود ظهور کرده اند و بیش از آنکه ساختاری داستانی داشته باشند که عناصر و المان های قصه در آن دیده شود از تخیلات شدید فن محورانه بهره می گیرند که سنخیت کمتری با دنیای واقعی کودکان دارند. به همین دلیل به جای ایجاد همذات پنداری و اثرپذیری اخلاقی- رفتاری در آنها به قوه تخیل کودک و پرورش ذهنیت ماورائی شان بیشتر بها می دهد؛ لذا کمتر به «یادگیری» منجر می شود.

 به عبارتی دیگر قالب کارتون های امروزی بیش از آنکه بر جنبه های شناختی و هویتی بنا شود به حیث هیجانی و سرگرمیمورد توجه قرار می گیرد. با این حال کودکان آن نسل در یک زیست-جهان شبیه به هم زندگی می کردند و انگار فردیت نداشتند.

گیتی خامنه می گفت: «در پایان برنامه نقاشی های کودکان را نشان می دادیم. بدون اغراق بگویم ۹۵ درصد نقاشی ها شبیه و مثل هم بود. یک درخت کلبه کوه و خورشید بود و حتی در همین عناصر هم نشانه ای از تخیل و خلاقیت وجود نداشت. درواقع یک نوع همسانی و هم شکلی در آن ها وجود داشت که نشان می دهد انگار این بچه ها هیچ تفاوتی باهم ندارند.» 

گرچه برای کودکان امروز دیگر تلویزیون رسانه مرجع نیست و آن ها به شبکه های اجتماعی کوچیده اند. تلویزیون هم مثل سینمای کودک نتوانسته خود را در برابر رقیب های جدید و نوین رسانه ای مجهز و جذاب کند تا کودکان آن را برای سرگرمی خود ترجیح دهند.

جالب است خانم خامنه و رضایی همیشه از یک جمله معروف برای توصیه به کودکان دهه پنجاه و شصتی استفاده می کردند که به تکیه کلام آن ها تبدیل شده بود: «از تلویزیون فاصله بگیرید».

حالا برای کودکان امروز این یک نه یک جمله توصیه گرانه که توصیفی از خود آنهاست. کودکانی که از تلویزیون فاصله گرفته اند و وکمتر پای تماشای آن می نشینند…