خروج از مسابقه تجمل گرایی – تیکسر

به گزارش تیکسر کیهان نوشت: پاسخگویی به نیازهای دنیوی و مرتفع ساختن آنها تا حدی که زمینه آرامش ما را فراهم کند بلامانع است کمااینکه ما در دعاهای خود از خداوند طلب خیر دنیا و آخرت می کنیم؛ اما مشکل دقیقاً از جایی آغاز می شود که رفع نیازها به شکلی افسارگسیخته ادامه یابد و ذائقه ما به طور غیرارادی دائماً عوض شود.

ساده زیستی سرور زنان عالم

حضرت فاطمه زهرا(س) در فکر فرورفت که علت چیست؟ در اندیشه خود دریافت که هر چه هست مربوط به پرده خانه است. پرده را گرفت و همراه خود نزد پدرش آورد و آن را در حضور آن حضرت نهاد و عرض کرد: «این است تکه پارچه ای که میان من و شما فاصله انداخته است به هر که می دهید بدهید.»

حضرت فاطمه (س) با این که جوان است بر خلاف زنان دیگر لذت را در ترک لذات دنیوی جست وجو می کند؛ حتی جامه عروسی دستبند نقره پرده خانه و… را در راه خدا می دهد. او می داند بهترین ثروت غنای درون است و دستی گشاده. او به بهانه زیور کانون خانه را از هم نمی پاشد و با دلبستگی به مادیات زندگی را بر شوهر تلخ نمی سازد. خانه زهرا(س) از زیور و ابزار خالی است ولی از صفا صداقت خلوص ایمان و عفت پر است. ظرف غذای روح زهرا (س) و علی (ع) مملو از عظمت و سرشار از صمیمیت و مهرورزی است. 

نقش خانواده در کنترل تجمل گرایی

نظام سرمایه داری ساخت خانواده را چنان در هم می ریزد که دیگر نقش مهمی در سرنوشت و زندگی اعضای خود ایفا نمی کند و نمی تواند رفتارهای غلط و انحرافی اعضا را مدیریت کند. برای مثال امروزه کاملاً جایگاه خانواده هسته ای که به عنوان خانواده طلایی نام برده می شود و مبنای آن تفکیک نقش های جنسیتی بود متزلزل شده است. به عبارت دیگر اقتضائات نظام سرمایه داری دیگر وجود خانواده ثابت که در طول هفته در کنار یکدیگر زندگی می کردند و ارتباط پایدار دارند را بر نمی تابد. چنین خانواده ای دیگر مقبول نظام سرمایه داری و پسا سرمایه داری نیست. این نظام به آدم های در دسترس نیاز دارد به آدم هایی که هر زمان نیاز بود؛ مانند یک سرباز آماده انجام وظیفه باشند. در این حالت دیگر خانواده به معنای لنگرگاه معنا ندارد خانواده لنگرگاه باید از بین برود و تبدیل به یک چیزی شود به نام ایستگاه شلوغ خانواده ای که زنش در غرب زندگی کند مردش در شرق بچه هایش هم جای دیگری زندگی کنند و سالی یک بار برای سال نو به صورت موقتی دور همدیگر جمع شوند. این اقتضائات جامعه سرمایه داری است که خانواده هسته ای را متلاشی می کند و به زن مرد و بچه هایش را به صورت منفک و مستقل نگاه می کند و هرکدام را به نوعی درگیر روزمرگی می کند. می توان تصور کرد که چنین خانواده ای که هر یک از اعضای آن مسیر خود را می روند به نوعی درگیر حقه های نظام سرمایه داری هستند و هیچ کدام نمی توانند رفتارهای یکدیگر را تعدیل کنند؛ درحالی که خانواده در حالت معمول به تعدیل رفتارهای اعضای خود می پردازد.

از دکتر سهیلا صادقی جامعه شناس سؤال می کنم: «آیا می توان تجمل گرایی را یک رفتار مطلقاً منفی دانست یا این رفتار دارای طیفی از انواع مثبت و منفی است؟» وی پاسخ می دهد: «قطعاً برخورداری از سطحی از رفاه و مواهب دنیوی طبیعی است زیرا به نیازهای طبیعی ارتباط می یابد و بدون شک پاسخگویی به نیازهای اولیه نیاز به امنیت آسایش و حتی زیبایی را نمی توان نادیده گرفت؛ اما در رفتار افراطی پاسخگویی به نیازها فراتر از نیازهای طبیعی می شود و می تواند کاملاً جنبه مرضی و پاتولوژیکال پیدا کند. این شکل مرضی در قالب زیاده خواهی و تجمل گرایی نمود می یابد و می تواند به جامعه و خانواده آسیب بزند. جالب بود که مقاله ای می خواندم درباره عادات خرید در میان انگلیسی ها که در آن مقاله بیان شده بود یک فرد انگلیسی به طور متوسط در ماه ممکن است چیزی حدود ۱۸ مورد از کالاهایی چون لباس کفش و غیره بخرد که فقط یک یا دو عدد از آن ها را مصرف می کند و بقیه اش را هیچ وقت مصرف نمی کند؛ یعنی وقتی که در معرض اغوا و وسوسه مراکز خرید قرار می گیرند دستشان به سمت چیزهایی دراز می شود که اصلاً نیاز ندارند.»

وی در ادامه می افزاید: «آدم ها در غرب اعتیاد به خرید دارند بدون آنکه به آن کالا نیاز داشته باشند امری که به آن شاپاهولیک (shopaholic) گفته می شود. امروز می بینیم که برای این اعتیاد به خرید تئوری هایی نیز خلق شده است و سعی می شود یک پشتوانه نظری و علمی برای آن ایجاد شود. می گویند برای اینکه نسبت به خودت حس خوبی داشته باشی خرید کن. برای مبارزه با افسردگی خرید کن. به خطا انسان ها برای حل مشکل خود به این راه پا می گذارند و فکر می کنند مشکلشان حل می شود درحالی که این احساس حل مشکل موقتی و آنی حل شده است اما به صورت اساسی و درست حل نشده است.»

 در سؤال دیگری می پرسم: «پیشنهاد شما برای اصلاح این نگرش چیست؟» وی پاسخ می دهد: «برای اصلاح این نگرش نیاز است تا ما مقداری به عقب بازگردیم و یک مقدار فرآیندهای رسانه ای آموزشی و تربیتی جامعه را مرور کنیم. با یک نگاه کلان باید عناصر و نهادهایی که در جامعه پذیری و آگاهی بخشی به افراد جامعه نقش دارند مورد بررسی و بازبینی قرار گیرند. یک بخشی از این اصلاح به نهاد خانواده باز می گردد نوع تربیت اخلاقی و تربیت صحیح دینی نقش زیادی در نوع نگرش افراد در جامعه دارند. همچنین آموزش وپرورش که نقش اساسی در زمینه جامعه پذیری کودکان و نوجوانان را ایفا می کند باید با رویکردی واقعی و امروزی به مسائل آنها بپردازد و با اصلاح نگرش ها به شکل گیری تصور مثبت از خود و مرئی شدن آنها به صورت صحیح کمک کند.

رسانه ملی و همچنین سایر رسانه ها در انتقال ارزش ها بسیار مهم هستند درحالی که متأسفانه امروزه رسانه هایی چون تلویزیون و سینما بسیار بدعمل می کنند. برای مثال در اکثر فیلم ها و سریال های تلویزیونی خانواده ها در تهران زندگی می کنند اتومبیل های لوکس سوار می شوند در خانه های مرفه و تجملاتی زندگی می کنند. حتی در مورد شاخص های طبقاتی بسیار غلو می شود مثلاً طبقه متوسط را بسیار لوکس و تجملی نشان می دهد درحالی که در واقعیت چنین نیست.

با این گونه تصویرسازی ها نمی توان انتظار داشت که مردمی که این فیلم ها را می بینند تحت تأثیر قرار نگیرند. اتفاقاً در مواردی همین رسانه ها مروج سبک زندگی اشرافی و تجمل گرایی بوده اند.»

این استاد دانشگاه در تکمیل صحبت هایش می گوید: «ضمن این که مردم از مسئولین تأثیر می پذیرند یعنی وقتی ببینند یا احساس کنند که مسئولین خود زندگی اشرافی دارند طبیعی است که این سبک زندگی در بین مردم رواج می یابد و آن ها برای اینکه خود را به طبقه بالا و نخبه جامعه نزدیک کنند به سمت تجملات پیش می روند. بدین ترتیب نیاز است تا اصلاحاتی قانونی در توزیع عمومی ثروت صورت بگیرد. عدالت اجتماعی در جامعه تضمین شود و حقوق و مزایای مسئولین به شکلی شفاف رصد شود تا عموم مردم نسبت به محفوظ بودن حق خود اطمینان داشته باشند تا برای پیشرفت خود متوسل به راه های غیرقانونی نشوند.»

رقابت ناسالم و سبقت جویی از یکدیگر

از نظر آنان کرامت انسانی و بزرگی هر فردی در مقدار ثروت و مالی است که در اختیار دارد. اینان به جهت آنکه انسانیت را در مال و ثروت می دانند خواری و عزت را در آن معنا می کنند. خداوند در آیات ۱۵ و ۱۶سوره فجر به تبیین این نگرش می پردازد و می گوید: «وقتی به مال و ثروتی می رسند گمان می کنند که کرامت یافته اند و اگر ثروت و مالی را از دست بدهند گمان می کنند خوار شده اند.» این دسته از افراد همان گونه که مال و ثروت را نشانه کرامت و عزت و انسانیت می شمارند نمایش ثروت و مال را نیز نشانه بزرگواری و بزرگی خود می دانند؛ این گونه است که به نمایش ثروت خود می پردازند و با تجمل گرایی آن را به رخ دیگران می کشند.

یکی از علل نمایش ثروت از سوی قارون و بیرون آوردن طلا و جواهر خود با کمک مردان قوی هیکل همین احساسی بود که به قارون از نمایش ثروت دست می داد. خداوند در آیه ۷۶ سوره قصص بیان می کند که قارون می خواست با مردان نیرومندی که به سختی ثروت او را در خیابان ها می کشیدند شوکت و عظمت خود را به رخ دیگران بکشاند.

حجت الاسلام میبد صفایی یک کارشناس مسائل فرهنگی به گزارشگر کیهان درباره علل نمایش ثروت توسط برخی افراد می گوید: «برخی از افراد بزرگی را در نمایش قدرت و ثروت خود می بینند. ازاین رو به گردآوری ثروت و انباشت آن اقدام می کنند. اینان از هر چیزی که بتواند عزت و شوکت دروغین آنان را به نمایش بگذارد استقبال می کنند درگذشته چنان که خداوند در سوره تکاثر بیان می کند به گورستان می رفتند و با شمارش مردگان مدفون در قبرستان پز و افاده می فروختند و امروز با خرید قبرهای دونبش و چندطبقه گورستان به یکدیگر تفاخر می فروشند.»

وی در ادامه می افزاید: «حسادت خودکم بینی احساس حقارت تفاخر و مانند آن موجب می شود که بسیاری خود را به زحمت بیندازند تا پولی را از این جا و آنجا با قرض کردن به دست آورند و مجالس آن چنانی برای مراسم های ازدواج و حتی ولیمه حج و مانند آن برپا کنند.

بازار رقابت ناسالم و سبقت جویی از یکدیگر چنان گرم است که هر کسی می خواهد از دیگری پیش بیفتد. این در حالی است که خداوند در آیه ۱۳۳ سوره آل عمران و ۵۳ سوره مائده از مردم می خواهد به جای اینکه در تجمل گرایی و فخرفروشی و تکاثر و تبذیر و ریخت و پاش و چشم و هم چشمی با یکدیگر رقابت کنند و مسابقه تجمل گرایی بگذارند مسابقه در کارهای خیر و نیک بگذارند و به مستمندان و فقیران کمک کنند و در کارهای خیر سرعت بجویند و پیش دستی کنند. و به عبارت دیگر این چشم و هم چشمی را در امور معنوی و اخروی و دینی داشته باشند و نه در مسائل دنیوی و مادی.»

تجمل گرایی آفت اقتصاد سالم

تجمل گرایی آفت اقتصاد سالم است زیرا منابع اقتصادی و تولید را به سمت وسویی دیگر سوق می دهد که به جای شکوفایی اقتصادی و قوام جامعه موجب بحران اقتصادی در بلندمدت می شود.

به عنوان نمونه تجمل گرایی در بهره گیری از وسایل آرایشی از سوی مردان و زنان موجب می شود که هم بخش بزرگی از ثروت و درآمد خانوار صرف هزینه های بیهوده و نادرست گردد و هم اینکه سمت وسوی تولید و سرمایه گذاری به سوی ساخت و تولید وسایل آرایش کشیده شود. نتیجه آن خواهد بود که ثروت جامعه در جایی هزینه و سرمایه گذاری شود که قوام اقتصادی جامعه نیست و تأمین کننده امنیت غذایی و آسایش جامعه نخواهد بود.

تجمل گرایی آفت صرفه جویی نیز است. کسانی که در دام تجمل گرایی می افتند از صرفه جویی غافل می شوند و ثروت و سرمایه بلکه تولید جامعه را به تباهی می کشانند. بسیاری از مشکلات جوامع انسانی به سبب خروج از اعتدال و گرایش به اسراف تبذیر (ریخت وپاش) و رفاه زدگی است. ازاین رو مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای درباره فرهنگ صرفه جویی به عنوان عامل اصلی در اقتصاد سالم تأکید می کند و می فرماید: «لازم است به عنوان یک سیاست ما مسئله صرفه جویی را در خطوط اساسی برنامه ریزی هایمان در سطوح مختلف اعمال کنیم. مردم عزیزمان توجه داشته باشند که صرفه جویی به معنای مصرف نکردن نیست؛ صرفه جویی به معنای درست مصرف کردن به جا مصرف کردن ضایع نکردن مال مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است. اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند بدون اینکه این مصرف اثر و کارایی داشته باشد. مصرف بیهوده و مصرف هرز در حقیقت هدردادن مال است… اسراف هم لطمه اقتصادی می زند هم لطمه فرهنگی می زند. 

وقتی جامعه ای دچار بیماری اسراف شد از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تأثیرهای منفی می گذارد؛ بنابراین مسئله صرفه جویی و اجتناب از اسراف فقط یک مسئله اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی است هم اجتماعی است هم فرهنگی است و آینده کشور را تهدید می کند.» (۱/۱/۱۳۸۸- مشهد مقدس) 

بنابراین برای دست یابی به یک اقتصاد سالم و شکوفا نیازمند آن هستیم که درست مصرف کردن را بیاموزیم و از تجمل گرایی به عنوان مصداقی از مصرف بی رویه و ضد اقتصادی و از مصادیق اسراف و تبذیر پرهیز کنیم.

پایان خبر تیکسر