اختلالات روانی در فضای مجازی رمانتیک نشان داده میشوند

آفتاب نیوز :

«من همیشه وسایلم رو گم می کنم آخه می دونی من ADHD دارم. برای همین اگه کسی یه ذره کند حرف بزنه می پرم وسط حرفش یا بلند می شم می رم.

دست خودم نیست نباید از دستم ناراحت بشن. سر کار هم هیچ موقع کارهام رو درست و به موقع تحویل نمی دم. همیشه هم حواسم پرته و نمی تونم تمرکز کنم. بهشون گفتم من بیش فعال هم هستم و باید درکم کنن.»

سال ها پیش اگر فردی به یکی از انواع اختلال های حوزه روان مبتلا بود آگاه ترین شان که تحت کنترل و درمان متخصص قرار می گرفتند بیماری و اختلال خود را پنهان می کردند. امروز اما همان ماجرایی که به زبان آوردنش ننگی بزرگ بود به یک نوع نشان برتری جذابیت و خاص بودن تبدیل شده است.

همان نشانه هایی که اگر در سال های دور در فردی دیده می شد به راحتی به خاطر حواس پرتی گیجی یا بی ادبی مورد بازخواست قرار می گرفت امروز تبدیل به حقی برای هر رفتاری شده است و به راحتی روزانه ده ها اختلال روانشناختی معرفی می شود که بسیاری از افراد آن ها را به خود نسبت می دهند.

البته این صحبت ها به معنای رد تمامی اختلالات شایع و شناخته شده نیست و نباید مبتلایان به این اختلال ها را سرزنش کنیم اما آیا به همین راحتی و با استناد به چند خط توضیح از یک اینفلوئنسر یا فارغ التحصیلان و دانش آموختگان حوزه سلامت روان می توانیم اختلالی را در خود یا دیگران شناسایی کنیم؟ یا مهم تر از آن آیا شناسایی این اختلال ها کفایت می کند که هر رفتار و برخوردی را با اطرافیان داشته باشیم و بر آن ها تحمیل کنیم که ما را درک کنند؟

نگاه سنتی و کلاسیک به بیماری های روانی باور های غلطی را بین مردم رواج می دهد

«رضا فرهمند» متخصص روانشناسی سلامت درباره تشخیص اختلال های حوزه روان و ضرورت صلاحیت درمانگر در این تشخیص ها ابتدا توضیحی از تاریخچه تشخیص و مواجهه با بیماری ها و اختلالات حوزه روان می گوید: «تاریخچه اختلالات روانی بسیار گسترده است. در سال های دور باور بر این بود که اختلال روانی حاصل عملکرد نیرو های ماوراء طبیعی و جادویی مانند ارواح شرور و شیاطین است و رفتار هایی مانند جن گیری برای نجات بیماران انجام می شد.

پس از آن به دلیل ناآگاهی از انواع اختلال های حوزه روان و همین طور گستردگی آنها بسیاری از بیماری ها و اختلالات تحت عنوان یک نام خوانده می شد که در بسیاری موارد برای کنترل آن ها مشکلاتی به وجود می آمد. به همین دلیل به تدریج نظام های طبقه بندی تشخیص های روان پزشکی ایجاد شد که به طورکلی چندین هدف را دنبال می کرد مانند تفکیک اختلالات روان پزشکی از همدیگر به طوری که درمانگر بتواند موثرترین درمان را ارایه کند. یا یکپارچگی ارزیابی ها بین متخصصان یا جست وجو و تحقیق درباره بسیاری از اختلالات روانی که هنوز شناخته نشده اند.

موضوع دیگر استیگما (برچسب خوردن) یک مشکل فردی یا جزئی از بیماری نیست بلکه یک مساله اجتماعی است که عواقب آن بیشتر از خود بیماری است. این موضوع در اختلالات روان پزشکی اهمیتی دوچندان پیدا می کند چرا که تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به اختلالات روانی به علت ترس از برچسب خوردن برای درمان اقدام نمی کنند؛ بنابراین نگاه سنتی و کلاسیک به بیماری های روانی باور های غلطی را بین مردم رواج می دهد.

ازجمله نسبت به برخی بیماری ها و اختلالات خاص. به عنوان مثال ما در بحث تشخیص اختلالی مانند مصرف مواد را به عنوان یک بیماری می شناسیم که عوامل و نشانه های متعددی دارد اما برچسبی که نسبت به این اختلال وجود دارد با نگاه نظام طبقه بندی و تشخیصی که در حوزه حرفه ای به بیماری و اختلالات روانی وجود دارد بسیار متفاوت است.»

در گذشته بیماری و اختلالات روانشناختی معمولا در یکی دو دسته بندی کلی شناخته می شد. اما به مرور و با گسترش علم و پژوهش درزمینه بیماری های جسمی و روانی دسته بندی اختلال ها دقیق تر و جزئی تر شد و این موضوع درمان یا کنترل را راحت تر کرد. اما به نظر می رسد این گسترش اطلاعات فقط در راستای بهبود اوضاع درمان و بیماری ها حرکت نکرده و در مواردی حربه ای برای دیده شدن و شهرت افراد جویای نام شده است.

فرهمند در این مورد توضیح می دهد: «با توجه به نگاه های سنتی و عامیانه همانطور که در تاریخچه نظام طبقه بندی اختلالات روانی گفته شد- تقسیم بندی انواع بیماری های حوزه روان رشد کرد و شناخت ها کامل تر و اهمیت مداخلات تخصصی مشخص شد؛ به گونه ای که اکثر اختلالات حوزه روان امروز قابل ‎کنترل و حتی در بعضی موارد قابل درمان است.

در این میان گاهی اوقات به واسطه عدم آگاهی جامعه هدف یا نگاه عامیانه و انگ هایی که به اختلالات روان نسبت داده می شود آسیب های بسیاری ایجاد می شود. نکته اینجاست که گاهی اوقات برچسبی که جامعه نسبت به برخی بیماری ها دارد آسیب بسیار بیشتری از خودِ اختلال دارد. به طوری که ممکن است فرد خود را از جامعه دور کند شبکه های ارتباطی متفاوتی را ایجاد کند و به نوعی دچار انزوا شود.»

باور های غلط بیشتر از خود اختلال آسیب زا هستند

به گفته این متخصص روان شناس سلامت برخی از اختلالات حوزه روان به دلیل نگاه جامعه و برچسب هایی که ممکن است از طرف جامعه و خانواده بر افراد زده شود آسیب دوسویه برای بیمار خواهند داشت. در واقع هم به واسطه بیماری و هم به واسطه فاصله گرفتن از جامعه آسیب اختلال او دوچندان خواهد شد؛ مثلا برچسب هایی مانند دیوانه شناختن بی اراده بودن و مواردی از این قبیل که این حس را به افراد دچار اختلال منتقل می کند که نمی توانند شغل مناسب داشته باشند یا تشکیل خانواده بدهند. آنچه در این توضیحات اهمیت دارد این است که باور های غلط بیشتر از خود اختلال آسیب زا هستند.

نکته دیگری که این روانشناس بالینی تأکید می کند این است که چنین نگاه های کلاسیک به اختلالات روانی خود فرد را دچار درماندگی آموخته شده می کند و این حس را به او منتقل می کند که نقص و ناتوانی دارد و بیشتر از سایرین آسیب پذیر است. او در این مورد می گوید: «این درماندگی آموخته شده منجر به این می شود که بیماری و اختلالی را که می توان در مسیر درست و با یافته های علمی و تخصصی درمان کرد به بیراهه کشیده شود و فرد را منزوی کند. پس بخشی از رفتار و نگاه غیرحرفه ای به اختلالات حوزه روان از آن باوری است که نگاه سنتی و کلاسیک ارتباطات و تجربیات ما از اطرافیان در ما ایجاد کرده و در ناخودآگاه مان شکل گرفته است.»

اگر می خوای با این شیوه درمان آشنا بشی توی کامنت برام بنویس

یکی از موارد ترویج اطلاعات سطحی و در بسیاری موارد اشتباه فضای مجازی است که به افراد غیرمتخصص مجال حضور داده و به واسطه تبلیغات یا تعداد دنبال کنندگان شان از آن ها مرجعی قوی برای اشاعه اطلاعات در هر زمینه تخصصی ساخته است. طوری که اگر فقط چند دقیقه در فضای مجازی بچرخیم با ده ها نفر روبه رو می شویم که درمورد یک موضوع مهم و حساس از انواع بیماری های صعب العلاج گرفته تا مسائل تخصصی روان درمانی در حال اظهارنظر و بیان اطلاعات هستند و برای اثبات حقانیت خودشان اسم یک دانشگاه معتبر جهانی یک متخصص شناخته شده یا مقاله منتشرشده را می آورند؛ «اگه خیلی از این شاخه به اون شاخه می پری و نمی تونی روی یک موضوع تمرکز کنی اگه بچه تون توی دیکته نوشتن کلمات رو جا می ندازه یا اگه دیگران رو کتک می زنه اگه… نگران نباش تو یه بیش‎فعالی و دیگران درکی از مهارت های شگفت انگیز تو ندارن…» یا «دکتر بوروس بی اف اسکینر در مقاله ای که به تازگی در دانشگاه استنفورد منتشر کرده از تأثیر رژیم کتوژنیک بر درمان قطعی ADHD گفته اگر می خوای با این شیوه درمان آشنا بشی توی کامنت برام بنویس!» فارغ از اینکه این روانشناس برجسته امریکایی در سال ۱۹۹۰ درگذشته و نمی تواند مقاله جدید منتشر کند احتمالا کسی بررسی نمی کند که آیا این رژیم و راهکار منشأ علمی دارد یا نه.

فرهمند با اشاره به اینکه یکی از عوامل ایجادکننده ذهنیت و نگرش ما نسبت به موارد علمی و تخصصی شبکه های اجتماعی هستند توضیح می دهد: «حضور شبکه های اجتماعی به نوعی ترویج اطلاعاتی می کند که در بسیاری موارد یا نادرست است یا ناکافی؛ و همین مدل کسب اطلاعات نیمه کاره یا تکیه بر آنچه از گذشته به ما منتقل شده باعث می شود بعضی موارد در نظر ما جذاب شوند.

به باور من یکی از مهم ترین مسائلی که باید امروز مورد توجه همه ما قرار بگیرد این است که حجم اطلاعات و داده های فراوانی که امروزه در دنیای واقعی و مجازی ما را احاطه کرده تشخیص اطلاعات درست و غلط را بسیار دشوار کرده است. این موضوع هم منجر به ایجاد باور های غلط و نگرش های اجتماعی و ناتوانی در تشخیص درست از غلط است.»

اطلاعات باید از مراکز علمی و دانشگاهی معتبر کسب شود

این متخصص روانشناسی سلامت بر این نکته تأکید دارد که به هیچ وجه تشخیص در حوزه بیماری ها چه روان و چه جسمی نمی تواند به وسیله افراد غیرمتخصص انجام شود. حتی افرادی که فقط تحصیلات آکادمیک کسب کرده اند اما صلاحیت علمی و مهارت لازم برای تشخیص را ندارند هم نباید به حوزه تشخیص بیماری و اختلالات وارد شوند. او توضیح می دهد: «لزوما تحصیلات آکادمیک به تن هایی نمی تواند مجوزی برای تشخیص باشد. اهمیت این موضوع به قدری است که بسیاری از کشورها برای اینکه افراد بتوانند به تشخیص اختلالات حوزه روان و مداخله وارد شوند باید آزمون های متفاوتی را شرکت کرده و گواهینامه های مرتبط دریافت کنند؛ بنابراین حضور افراد بدون صلاحیت علمی و فقط به واسطه تحصیلات آکادمیک یکی از موارد آسیب زا درزمینه تشخیص اختلالات حوزه روان است. اینقدر پیرامون ما اطلاعات غلط و روش های غیرعلمی وجود دارد که حتی ممکن است به دلیل شیوه مطرح کردن شان افرادی را هم که تحصیلات عالیه دارند جذب کند. مهم ترین مداخلاتی که می تواند ما را از این سردرگمی نجات دهد تصحیح باور های غلط است که گاهی حتی در سطح متخصصین ما شکل می گیرد. در این شرایط نکته مهم دنبال کردن اطلاعات از مراکز علمی و دانشگاهی معتبر است اگر این اطلاعات از منابع نامعتبر باشد می تواند خطرساز شود.»

«من ۷۸ درصد ADHD ام کمال گرا هم هستم آخه همیشه باید بهترین لباس رو بپوشم توی دانشگاه هم باید از همه بهتر باشم. همه بهم می گفتن چقدر تو کمال گرایی توی پیج (..) که خیلی فالوور داره هم دیدم تمام نشانه های ADHD رو دارم. واسه همین توی اینترنت یه تست دقیق تشخیصی دادم. نوشته بود بر اساس آخرین تست های طراحی شده در یک موسسه روانشناسی توی امریکا…» شاید تصور کنید این جمله ها را مردمان عامی و شاید کم سواد کوچه و بازار می زنند اما دقیقا این صحبت ها نگاه و نظر یک دانشجوی فارغ التحصیل رشته مهندسی از یک دانشگاه معتبر است و به صرف شنیدن اطلاعات از یک مرجع غیررسمی و فقط به واسطه شهرتش به چنین باوری رسیده است.

به گفته فرهمند مورد آسیب زای دیگر تست های آنلاینی است که در آن فقط با چند سوال ساده در افراد انواع اختلالات مانند افسردگی ADHD و… را تشخیص می دهند. او درباره ضرورت حضور متخصص در هر مرحله ای از تشخیص می گوید: «در اینجا لازم است تأکید کنم که به هیچ وجه آزمون های روانشناسی آنلاین یا غیرآنلاین بدون حضور و ارزیابی متخصصی که در این زمینه اطلاعات و مهارت کافی را داشته باشد کاملا فاقد ارزش است. یعنی هم باید متخصص آزمون را بگیرد و هم خودش ارزیابی کند. متأسفانه من در روز با افرادی روبه رو می شوم که فقط توسط همین تست های اینترنتی و اطلاعاتی که شبکه های مجازی در اختیارشان قرار داده با تصور ابتلا به یکی از اختلال های حوزه روان مراجعه کرده اند. نکته جالب این است که وقتی یک اختلال خاص در جامعه و فضای مجازی مطرح می شود افراد سراغ ارایه یک سری اطلاعات اولیه می روند که به راحتی از طریق جست وجو های اینترنتی یا نهایتا از یک یا دو کتاب به دست می آورند و همان را به دیگران منتقل می کنند؛ و ازآنجایی که مخاطب ها شاید خیلی اطلاعات تخصصی نداشته باشند این اطلاعات را باور و بررسی می کنند و به راحتی با دیدن اولین نشانه ها برچسب یک مدل اختلال را بر خود می زنند.»

گاهی فرد ناخودآگاه می خواهد نقش اختلالی را که در خودش شناسایی کرده بازی کند

به گفته فرهمند این نظام طبقه بندی و حوزه تشخیصی اتفاق بسیار اثرگذاری در جهت کمک به سلامت افراد بوده و با توجه به شواهد علمی نظام طبقه بندی اصلاح و نسبت با آنچه در گذشته بوده علمی تر شده است. اما باید توجه داشته باشیم که این رشد و علمی شدن نظام طبقه بندی و حوزه تشخیص فقط برای کمک به حال افراد است نه اینکه بخواهیم با استناد به آنها برچسبی روی خود یا دیگری بزنیم چراکه استفاده غیرصحیح از اصطلاحات تشخیصی یا کاربرد آن ها از طرف افرادی که فقط به دنبال جذابیت این حوزه یا سودجویی هستند بسیار مشکل ساز و خطرناک خواهد بود. مشکل دیگری که پس از دریافت اطلاعات ناکافی ایجاد می شود این است که فرد در مواردی ناخودآگاه می خواهد نقش آن اختلالی را که در خودش شناسایی کرده بازی کند؛ بنابراین زمانی که احساس کردیم لازم است ارزیابی انجام شود باید به متخصص مراجعه کنیم و نکته مهم آن متخصص هم نه تن ها تحصیلکرده رشته های مرتبط که باید صلاحیت تشخیص و درمان را داشته باشد. او در این باره توضیح می دهد: «ما در استیگما دو آسیب عمده داریم. یکی همان انگی است که جامعه بر فرد مبتلا به اختلال حوزه روان می زند و دیگری انگی است که فرد خودش به خودش می زند. مثلا می گوید من مبتلا به ADHD هستم و نمی توانم رفتار های صحیحی انجام دهم درنتیجه دچار درماندگی آموخته انزوا و آسیب پذیری می شود. از طرفی گاهی همین اعلام و پذیرش اختلال هایی مانند ADHD نشانه ای از اختلالات پنهان دیگر است که تشخیص آن فقط از طریق ارزیابی های متخصص امکان پذیر است. مثلا ممکن است فرد دچار وسواس باشد بنابراین تمام نشانه های یک اختلال را مدام در خودش جست وجو می کند.»

موضوع دیگری که مورد انتقاد بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات روانشناختی قرار گرفته جذاب نشان دادن این بیماری و اختلالات است. در بسیاری موارد شاهد هستیم که نه تن ها آن ها را به عنوان اختلال نمی شناسند که حتی از نشانه های اختلال و بیماری های حوزه روان تصویری بسیار زیبا و دلفریب ساخته اند که هر فردی وسوسه می شود برخی از آن ها را در خود شناسایی کرده یا تلاش می کند چیزی شبیه به آن را به خود نسبت دهد اما مبتلایان به این اختلال ها همان هایی که در تمام دوران تحصیل کار زندگی و هر لحظه عمرشان با تبعات و چالش های بیماری رو در رو بودند نگاه دیگری دارند.

اینفلوئنسر هایی که ADHD را رمانتیک نشان می دهند

«سجاد قاسمی» موسس مجله بیش فعالی ایران کارشناس ارشد رشته روانشناسی است و علاوه بر تحصیلات دانشگاهی و مطالعات آکادمیک به عنوان فردی که درگیر اختلال ADHD است روند کنترل اختلالش را با متخصصان طی کرده است. او درباره تشخیص اختلالات حوزه روان در خود یا دیگری که این روز ها به عنوان دستاویزی مطلوب برای افراد به خصوص در فضای مجازی شناخته می شود می گوید: «امروز در دنیا ما شاهد این موضوع هستیم که در شبکه های اجتماعی مانند تیک تاک اینستاگرام و… اینفلوئنسر هایی هستند که اختلالاتی مانند ADHD را رمانتیک و عاشقانه نشان می دهند؛ یعنی به جای اینکه بگویند این اختلال روان جدی است آن را یک ویژگی خارق العاده و منحصربه فرد جلوه داده و بر یک سری نکاتی مانند اینکه ADHD باعث خلاقیت می شود یا تفکرات خارج از چهارچوب را به همراه دارد تمرکز می کنند و به طورکلی آن را یک موهبت می نامند.»

او که سال هاست مشکلات ناشی از این اختلال را تجربه کرده درباره جذاب نشان دادن ADHD می گوید: «اولین مشکلی که ما بخواهیم یک اختلال را جذاب نشان بدهیم این است که ویژگی ها و علائم این اختلال را کم اهمیت جلوه می دهیم و آن ها را کوچک می شماریم؛ به نوعی این را می گوییم که اصلا اختلال سختی نیست و حتی باید خوشحال باشید که این اختلال را دارید؛ و درمورد سه ویژگی مهم ADHD که شامل عدم تمرکز سازماندهی و تنظیم هیجانات می شود اینفلوئنسر ها می گویند اگر شما دچار این مشکلات هستید مربوط به اختلال حوزه روان نیست و مشکل از شخصیت و اراده شماست. آسیب دیگری که این نگاه اینفلوئنسری ایجاد می کند این است که افراد را از رفتن به سوی درمان بازمی دارد. چراکه نشان می دهد این موضوع فرد را به یک شخصیت خارق العاده تبدیل می کند و تمام ویژگی ها خاص و منحصربه فرد است و اصلا آن را به شکل یک اختلال نمی بینند؛ بنابراین افراد هم سراغ مداخلات درمانی نمی روند که این موهبت را زیرسوال نبرند.»

به گفته موسس مجله بیش فعالی ایران در برخی بررسی ها نشان داده شده افرادی که در فضای مجازی درمورد اختلالی مانند ADHD نظر می دهند یا خود را دچار این اختلال معرفی می کنند عموما اطلاعات شان از گوگل و همین فضای مجازی و منابع غیررسمی است یعنی خودشان تصور می کنند دچار ADHD هستند. یا اصلا حتی هیچ نشانه هایی ندیدند و به عنوان حربه از آن استفاده می کنند. او در این مورد توضیح می دهد: «در این بررسی ‎ها نشان داده شده که اینفلوئنسر ها در اکثر موضوعات ورود کردند اما اختلالات حوزه روان و بیماری ها حوزه بکرتری بوده و بنابراین تصمیم گرفتند وارد این حوزه شوند تا بتوانند حرف جدیدی برای تولید محتوا داشته باشند و پس از آن یا تبلیغات برای پیج شان بگیرند یا حتی دوره های کنترل ADHD برگزار کنند. مثلا بار ها شاهد برگزاری دوره های یوگای ADHD بودیم که همان اینفلوئنسر ها برای این دوره ها بلیت می فروشند.»

قاسمی با اشاره به اینکه با یک یا دو نشانه هرگز نمی توانیم در خودمان و دیگری تشخیص اختلال بدهیم می گوید: «ما نمی توانیم به راحتی درمورد کسی که تمرکز پایینی دارد رفتار های تکانشی از خود نشان می دهد یا مواردی شبیه به این تشخیص ADHD بدهیم. مرز اختلالات روان بسیار باریک است و به همین دلیل نیاز به بررسی های بسیار دقیق است و حتی می توان گفت این تشخیص به قدری تخصصی است که گاهی با بررسی های دقیق هم نمی توانیم به قطعیت نظر بدهیم. مثلا برخی نشانه های ADHD در افسردگی یا اختلال دوقطبی هم دیده می شود؛ بنابراین ضرورت دارد یک متخصص تمامی علائم و نشانه ها و حتی سوابق خانوادگی را به دقت مورد بررسی قرار دهد.» در سال های دور همیشه بزرگ تر ها برای انواع بیماری های جسمی و روانی دمنوش و گیاه و دعای خاصی می شناختند و تجویز می کردند. به مرور زمان و با گسترش علم و مطالعه مواجهه با بیماری ها و درمان آنها شکل و شمایل تخصصی پیدا کرد. در این میان اما راه برای سطحی نگری به دانش و نشر اطلاعات نادرست به نام علم باز شد. در واقع شاید بتوانیم امروز را با همان عصر دعانویسان و رمالان و تجویزکنندگان جوشانده یکی بدانیم؛ آن زمان آن ها تصور می کردند برای هر دردی درمان دارند و امروز اینفلوئنسر ها و فعالان سودجو در فضای مجازی خود را صاحبان دانش و آگاهی می دانند که به راحتی در هر حوزه تخصصی هم وارد می شوند؛ یا خودشیفته اند یا سودجو اما به هرحال نتیجه کارشان ترویج ناآگاهی و سطحی نگری خواهد بود.